2.1.7 Programma 7 - Volksgezondheid en milieu

Portefeuillehouder(s):
F. Janssen, A. Schiffelers, B. Smeets en R. de Boer

Verantwoordelijke afdelingshoofden:
J. Drummen (KCC), F. Geurts (ROG), C. Goffin (MO), T. Hanssen (BOR) en C. Blezer (TenH)

De gemeente is verantwoordelijk voor diverse (kern)taken op het gebied van volksgezondheid en milieu. Volksgezondheid en milieu hangen nauw met elkaar samen. Een groot deel van deze taken is via een gemeenschappelijke regeling uitbesteed (GGD ZL,  RUD-ZL en RD4). Daarnaast maken we gebruik van professionele door ons gesubsidieerde instellingen zoals Welsun en The Movefactory (TMF). Ook de investeringen en het beheer van de riolen en onze activiteiten in het kader van duurzaamheid en klimaatadaptatie vallen onder dit programma. 

Volksgezondheid

Het regionale gezondheidsbeleid 2020-2023 “Zuid Springt Eruit”, op weg naar een Trendbreuk, blijft de basis voor het terugdringen van de gezondheidsachterstanden de komende jaren, met als inzet: de gezondheidsachterstand in 2030 op het Nederlands gemiddelde. Vanuit de 16 Zuid-Limburgse gemeenten, Parkstad met de inzet van de Regiodeal en lokaal met het in 2021 gesloten Preventieakkoord worden dan ook in samenhang en samenwerking tussen programma's en organisaties interventies uitgevoerd die bewezen effectief zijn en die de grootste gezondheidswinst opleveren.  

Covid-19 heeft nog steeds een grote impact op de volksgezondheid.  De GGD ZL heeft zich als organisatie moeten aanpassen en is voorbereid op een mogelijke nieuwe Covid-19 golf.  Daarnaast zien we de gevolgen van Covid-19 terug in de fysieke en mentale gezondheid van onze inwoners.  Het belang van het bevorderen van een gezonde leefstijl blijft onverminderd groot om inwoners vitaal te houden. We zetten in 2023 dan ook in op het continueren en intensiveren van de Trendbreuk-aanpak. Dat betekent niet dat we ons alleen focussen op de leefstijl en vitaliteit van jongeren, maar er is ook aandacht voor hun ouders en grootouders. Daarnaast zorgen we dat de publieke gezondheid gereed staat om de opgevangen vluchtelingen te ondersteunen, zodat ook zij gezond kunnen verblijven in onze gemeente. De extra kosten die hiervoor worden gemaakt, worden door het Ministerie van VWS vergoed.

Kansrijke Start

In de eerste 1.000 dagen van iemands leven kan de grootste gezondheidswinst worden behaald.  De interventies Nu Niet Zwanger, Voorzorg en Stevig Ouderschap worden vanaf 2023 structureel geborgd.  In 2023 besteden we vanuit het Preventieakkoord extra aandacht aan een Rookvrije Start. Het gaat er hierbij om dat er niet gerookt wordt in of bij kind-omgevingen. We blijven ons sterk maken voor de verbinding tussen het medische en het sociale domein. Dit doen we bijvoorbeeld door middel van het knooppunt Kansrijke Start. Landgraaf is een van de door het Rijk geselecteerde pilotgemeenten en met de verleende vervolgsubsidie willen we het knooppunt meer onder de aandacht bij professionals brengen. Belangrijk is om hiervoor een coördinator aan te stellen die het lokale knooppunt goed kan implementeren.

Naast het knooppunt zijn we ook aan de slag met Centering Zwangerschap. Door deze methode krijgen zwangeren, naast individuele begeleiding door groepsactiviteiten, veel meer begeleiding en wordt hun netwerk vergroot. Dit draagt bij aan het succesvol opgroeien van de pasgeborene. De verwachting is dat vanaf 2024 het Rijk de bekostiging voor Centering Zwangerschap rond heeft. Gezien de grote meerwaarde voor de zwangeren in onze gemeente, in deze begroting is een bedrag van € 31.500 verwerkt om de kosten in 2023 te kunnen overbruggen.  

Trendbreuk

De gemeenteraad van Landgraaf heeft bepaald de gezondheidsachterstanden in een periode van 10 jaar tijd terug te dringen tot het Nederlands gemiddelde, hetgeen substantieel verder gaat dan de 25 procent inloop die Zuid-Limburg ambieert. Dit vraagt om structurele financiële investeringen om effectief bewezen interventies intensief en versneld te kunnen uitrollen. In de begroting van de GGD ZL 2023 is voor 2023 extra budget opgenomen om interventies uit te rollen. Daarnaast maken we gebruik van de middelen uit het Preventieakkoord om lokaal de aanpak te versnellen waar dit mogelijk is. Daarbij hebben we echter naast de beperkte financiële middelen, ook te maken met krapte op de arbeidsmarkt, waardoor we in sommige gevallen moeten faseren.

Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG-) aanpak
We continueren ook in 2023 de JOGG-aanpak, die in 2022 geïntegreerd is met de aanpak Trendbreuk, door de inzet van de Trendbreuk-regisseur (voorheen JOGG-regisseur). De Trendbreuk-regisseur zet zich in voor een gezonde(re) leefstijl voor kinderen, ouders en omgeving in Landgraaf.  Daarmee zetten we in op een gezonde leefstijl, gezonde leefomgeving, gezonde voeding, voldoende eten en voldoende ontspanning en slaap. We zetten daarbij niet alleen in op het onderwijs, maar ook op het aansluiten bij evenementen en activiteiten in Landgraaf. Daarvoor wordt samengewerkt met Landgraaf Verbindt, Met Elkaar Landgraaf en JENS.  We zetten ons extra in voor gezonde- en rookvrije omgevingen.

Onduidelijk is nog of het landelijk stimuleringsprogramma en bijbehorende middelen voor Gezond In de Stad door het Rijk worden gecontinueerd. Mocht dit programma niet worden gecontinueerd dan zullen de resterende middelen in de reserve Gezond In de Stad nodig zijn om de JOGG-aanpak in 2023-2026 nog te kunnen continueren. Indien de GIDS-middelen voor Kansrijke Start niet gecontinueerd worden, zal dit leiden tot een financiële bijstelling van het budget van de GGD ZL.

Netwerkaanpak Overgewicht en Obesitas
We hebben in 2021 rijksmiddelen ontvangen voor de uitvoering van de Limburgse Netwerkaanpak voor kinderen met (risico op) Overgewicht & Obesitas in Landgraaf. Om in 2022 te kunnen starten met de netwerkaanpak is het budget naar dit jaar overgeheveld. De JOGG-/Trendbreukregisseur gaat zich de komende jaren met de uitvoer van de netwerkaanpak bezighouden.

Eenzaamheid
De aanpak eenzaamheid vraagt tijdens en in de nasleep van de coronapandemie om extra aandacht. Welsun heeft een pilot in opdracht van de gemeente uitgevoerd. Een belangrijk resultaat is dat Welsun nu blijvend als meldpunt voor eenzaamheid fungeert. Daarnaast werken we op het gebied van eenzaamheid meer en meer samen met de Zuid-Limburgse gemeenten in de daarvoor opgerichte coalitie ‘Samen tegen Eenzaamheid’.  Om de aanpak eenzaamheid te bestendigen is vanaf 2023 structureel budget (€ 7.500) nodig. Daarmee kunnen (bewustwordings)campagnes opgezet worden en kunnen ouderenadviseurs getraind worden op gesprekstechnieken die ze tijdens huisbezoeken kunnen inzetten.

De sociaal-emotionele leerlijn wordt sinds 2022 aan alle brugklassen aangeboden. Daarnaast is vanuit het Nationaal Programma Onderwijs een extra aanbod aan de groepen 8 van de basisscholen. Ook is JENS, vanuit de sociaal-emotionele leerlijn, veel meer op de VO-scholen en leiden zij meer jongeren door naar het naschoolse aanbod. Ook zijn studenten pedagogiek betrokken om mee te denken over een betere aanpak van de eenzaamheidsproblematiek. 

Eén Jeugdgezondheidszorg
Vanaf 2020 is de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) samengevoegd tot één JGZ en onderdeel van de GGD ZL. Vanuit deze nieuwe basis wordt gewerkt aan het professionaliseren van de organisatie en de transformatie van de Jeugdgezondheidszorg. Ook hier is evenwel sprake van krapte op de arbeidsmarkt, waardoor de inhoudelijke ontwikkelingen in 2023 gefaseerd moeten worden als het gaat om het borgen en intensiveren van de Trendbreuk-aanpak.

Covid-19
De GGD ZL houdt rekening met de noodzaak om indien nodig de Covid-19 werkzaamheden uit te voeren. Mocht de pandemie opnieuw een groot beslag leggen op de GGD organisatie, dan zal ook dit ongetwijfeld invloed hebben op de taakuitoefening en voor 2023 vastgestelde doelstellingen. Er zijn voorzorgsmaatregelen genomen om de consequenties hiervan zoveel mogelijk te beperken door het hanteren van een flexibele schil en aparte Covid-19 organisatie binnen de GGD ZL.

Ongediertebestrijding
Er is een toenemende overlast van ratten doordat riolen vaker droogvallen. Om de problematiek het hoofd te bieden, worden perken waarin ratten nestelen gerooid en omgevormd naar gras. De oorzaak van de rattenoverlast is de aanwezigheid van oliehoudende vruchten van bomen in deze perken die dienen als voedsel voor ratten. Indien nodig zullen we deze oplossingsmaatregel ook in 2023 toepassen. De eikenprocessierups is niet meer te beteugelen en de overlast zal steeds verder toenemen. Getracht wordt om de biodiversiteit dermate aan te passen dat de natuurlijke vijanden van de eikenprocessierups zullen toenemen. Er wordt extra geïnvesteerd in opleidingen van het personeel om plaagdieroverlast zo vroeg mogelijk te ontdekken en de juiste weringsmaatregelen te nemen.

Riolering

Integraal Stedelijk Waterprogramma (ISW)
Het ISW bestaat uit het Integraal Waterplan (IWP) en het Watertakenplan (WTP). In het IWP zijn de visie en speerpunten (ambities) voor de regio Parkstad Limburg samen bepaald en op elkaar afgestemd. Het WTP is een beleidsplan dat de invulling van de gemeentelijke watertaken weergeeft. Het beschrijft onze lokale gemeentelijke strategie om de ambities te bereiken en wat de rol van onze inwoners en bedrijven is ten aanzien van afval-, hemel-, en grondwater. Het WTP is een vertaling van het IWP voor gemeente Landgraaf. Klimaatadaptatie wordt een speerpunt in ons waterbeleid. Het ISW geeft richting aan de omvangrijke opgave op het gebied van water en riolering waarbij het klimaat een belangrijk rol speelt. In het 1e kwartaal van 2023 stellen we een nieuw Watertakenplan vast. Op basis van dit programma stellen we het nieuwe kostendekkingsplan vast. Dat plan is bepalend voor de te hanteren tarief voor rioolheffing vanaf het begrotingsjaar 2024.

Klimaatadaptatie
De gevolgen van klimaatverandering zijn al jarenlang zichtbaar en merkbaar. De laatste jaren hebben wij extreme neerslag gezien met overlast en schade tot gevolg, maar ook lange droge periodes meegemaakt waardoor onze (grond)watervoorraden slonken. We pakken wateroverlast locaties daar waar mogelijk versneld aan, maar uiteindelijk koersen we op een klimaatadaptieve inrichting van onze omgeving. Door het Rijk is de opgave gesteld om Nederland in 2050 klimaatbestendig en water robuust te hebben ingericht. Deze ambitie is vastgelegd in het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA).  In onze regio heeft het Samenwerkingsverband Water Parkstad Limburg een subsidie ontvangen om de kwetsbaarheden op het terrein van klimaat in beeld te brengen middels stresstesten en op basis hiervan risicodialogen met stakeholders (zoals bewoners, ondernemers en maatschappelijk organisaties) te voeren .

De uitgevoerde stresstesten en risicodialogen vormen de basis voor de Regionale Klimaatadaptatiestrategie Parkstad Limburg (RKPL), die begin 2022 is opgeleverd. Het RKPL duidt de effecten van klimaatverandering voor de regio en legt de ambitie vast om Parkstad Limburg zo in te richten dat wij onze regio ook in de toekomst leefbaar houden en in staat zijn om te gaan met de gevolgen van klimaatverandering. Deze ambitie willen we realiseren door ze te verbinden met andere sociaal-maatschappelijke, ruimtelijke en economische opgaven in de regio en uit te voeren in samenspel met alle partijen die samen de schouders eronder zetten: overheden, inwoners, bedrijven en vastgoedeigenaren. Gelijktijdig met het RKPL is er ook het Regionale Klimaatadaptatie Actieprogramma Parkstad opgesteld. De aanpak is gebaseerd op het DPRA en versnelt en intensiveert de aanpak van wateroverlast, hittestress en droogte. Het actieprogramma wordt jaarlijks geactualiseerd op basis van de regionale behoefte, ervaring en inzichten.

Eind 2022 is, als onderdeel van het actieprogramma, een 'lokale' risicodialoog met de gemeenteraad gevoerd.  In deze risicodialoog zijn de lokale kwetsbaarheden voor wateroverlast, droogte en hittestress aan bod gekomen. Door het voeren van deze dialoog is het inzicht vergroot in de kwetsbaarheden en hebben we handvaten gekregen om afgewogen keuzes te maken en eventuele lokale ambities en doelen te formuleren.

Voor de komende jaren gaan we ons verder verdiepen in de verdrogingsproblematiek in Parkstad. Het onderzoek ‘Waterstromen Limburg’ dat in 2023 wordt opgeleverd, zal als uitgangspunt dienen voor regionale verdieping. Verder zal de huidige ‘stresstest-light’ verder worden aangevuld met nieuwe metingen, opdat we over een volwaardige stresstest voor hitte beschikken. Als laatste zal worden gewerkt aan een uitgebreide stresstest wateroverlast voor het complete watersysteem. Zodra alle gemeenten alle riooldata op orde hebben, zal samen met het waterschapsbedrijf Limburg en de Waterleidingmaatschappij Limburg een uitgebreide stresstest worden uitgevoerd. Hiermee kunnen we gerichter prioriteren.

Welke projecten/activiteiten verder specifiek uit het actieprogramma voortvloeien voor de gemeente Landgraaf is op dit moment nog niet bekend. Verwacht wordt dat onderdelen worden opgenomen in het nieuwe Watertakenplan en dat dekking hiervan uit de rioolheffing kan worden gefinancierd. Omdat klimaatadaptatie een bredere scope heeft dan enkel “water”, kan het zijn dat er voor onderdelen van het uitvoeringsprogramma extra gelden noodzakelijk zijn. In dat geval zal daarvoor een ruimtevraag worden voorgelegd.

Ondertussen werken we proefondervindelijk ook al aan klimaatadaptatie. We pakken de wateroverlastlocaties daar waar mogelijk versneld aan, maar uiteindelijk koersen we op een klimaat-adaptieve inrichting van onze omgeving. Bij herinrichtingsprojecten reserveren we dan ook meer ruimte voor water en groen. Dit zorgt voor het tegengaan van wateroverlast en hittestress. 

Voorbeelden hiervan zijn de integrale projecten in de woonbuurten “Het Eikske” en in de woonwijk “De Dormig”. Deze buurten worden gefaseerd 'klimaatproof' heringericht. Tot slot breiden wij ons grondwatermeetnet uit en onderzoeken wij de relatie van de grondwaterstand tot de waterbeschikbaarheid en verdroging van de natuur. 
 
Regionale en bovenregionale samenwerking
In juli 2021 is Limburg getroffen door een extreme wateroverlast met catastrofale gevolgen. Om Limburg beter kunnen beschermen tegen weersextremen heeft het Rijk in het nationale coalitieakkoord ‘Omzien naar elkaar, vooruitkijken naar de toekomst’ 300 miljoen euro gereserveerd voor het klimaatrobuust maken van de beekdalen in het Maasstroomgebied. Een goede samenwerking is daarvoor onontbeerlijk. In een onlangs ondertekende bestuursovereenkomst tussen Rijk, Provincie Limburg en het Waterschap is de ambitie uitgesproken om samen Limburg waterveiliger te maken.

Het Programma Waterveiligheid en Ruimte Limburg (WRL) geeft uitvoering aan deze gezamenlijke ambitie. Om de komende jaren sturing en richting te geven aan het programma is met het tekenen van de overeenkomst ook de Regionale Actietafel van WRL geïnstalleerd. In de actietafel zijn onder voorzitterschap van de Provincie Limburg bestuurders van het Rijk, Waterschap Limburg en vier Limburgse gemeenten vertegenwoordigd. De besluiten van de Actietafel WRL overstijgen de individuele ambities van de deelnemers en behartigen het belang van Limburg als geheel.

In 2023 koersen we verder op het toepassen van verdergaande schaalvoordelen in de regionale samenwerking binnen Parkstad Limburg en benutten wij bovenregionale samenwerkingsvoordelen. Hierbij sluiten wij aan op de Rijksprogramma’s DHZ (Deltaplan Hoge Zandgronden) en DPRA (DeltaPlan Ruimtelijke Adaptatie), die beiden als doel hebben om toe te werken naar een klimaatbestendig en waterrobuust Nederland in 2050. Het Rijksprogramma DHZ is geënt op de verdrogingsproblematiek (het weerbaar maken van Nederland tegen zoetwatertekort) het Rijksprogramma DPRA is geënt op het klimaatbestendig en waterrobuust inrichten van onze omgeving. 

Campagne Waterbewust: het betrekken van burgers en bedrijven
We laten onze inwoners en bedrijven weten wat we als waterpartners doen om de omgeving waterrobuust te maken en wat we bijdragen aan klimaatbestendigheid. Maar we laten hen ook weten welke bijdrage ze zelf kunnen leveren en zorgen voor bewustwording en stimuleren klimaatadaptief handelen door de inzet van diverse regelingen: van stakeholder naar shareholder voor een klimaatadaptief Landgraaf in 2050. 

Zo betrekken we sinds 2019 onze burgers, bedrijven en (zorg)instellingen in onze opgaven door middel van de campagne, “Waterbewust”. Deze campagne duurt tot en met 2023. Ter ondersteuning van deze campagne is voor Parkstad Limburg een website ontwikkeld, www.waterklaar.nl. Deze website is ontwikkeld samen met de regio Limburgse Peelen, een regionaal samenwerkingsverband op het beleidsveld Water, actief in Noord Limburg.

Projecten zoals “Ikgroenhet!” en onze “Subsidieverordening afkoppelen regenwater gemeente Landgraaf” hebben bijgedragen aan de bewustwording bij onze inwoners dat anders omgaan met water en groen een positief effect heeft op het tegengaan van wateroverlast en de klimaatveranderingen. Deze projecten hebben dan ook een vervolg gekregen. Zo is er een nieuwe stimuleringsregeling afkoppelen vastgesteld in januari 2022 en wordt er een pilot gedaan om voortuinen te vergroenen bij rioolreconstructieprojecten. En "Ikgroenhet!" wordt "Greunstemit?" De naamswijziging benadrukt dat het om een Landgraafs project gaat. Samen met maatschappelijke partners gaan we andere lokale partners benaderen om deel te nemen. Iedereen met een voortuin kan meedoen. Met "Greunstemit?" Gaan we niet alleen voortuinen vergroenen, maar ook helpen met groenonderhoud. Hierdoor kan iedereen met een voortuin in principe meedoen. Ook willen we op deze manier voorkomen dat tuinen verwaarloosd worden, of zelfs versteend worden, omdat de eigenaar het onderhoud niet meer zelf kan verzorgen.

Data op orde
De onzichtbare datagegevens (riolering/grondwater/infiltratievoorzieningen) zijn op orde gebracht. We beschikken over een actueel beheermodel met gegevens die zoveel mogelijk de werkelijkheid benaderen. Het beheermodel is omgezet in een rekenmodel, waarmee de investeringen voor de komende jaren zijn doorgerekend. Uit de resultaten zijn maatregelen afgeleid die de input hebben gevormd voor een realistisch kostendekkingsplan, als onderdeel van het nieuw op te stellen Watertakenplan, vanaf het eerste kwartaal 2023.

Omgevingswet
Met de inwerkingtreding van de Omgevingswet komt de verplichting voor het opstellen van een Gemeentelijk RioleringsPlan (GRP) te vervallen. De zorgplichten worden wel overgenomen in de Omgevingswet. De Omgevingswet vraagt van gemeenten een visie te ontwikkelen op het stedelijk waterbeheer in de eigen omgevingsvisie. Het Integraal Waterplan beschrijft de visie en anticipeert daarmee op de Omgevingswet en vormt de basis voor het Watertakenplan. Tezamen vervangen zij het traditionele GRP. 

In het Integraal Waterplan is opgenomen dat volgens het gedachtengoed van de Omgevingswet wordt gehandeld: omgevingsgericht te werk te gaan en de extra ruimte in de regelgeving te verkennen. We streven naar een gezonde, klimaatbestendige, participerende maar ook betaalbare leefomgeving. De zorg voor stedelijk (afval)water is een belangrijke schakel in deze visie. Het creëren van deze leefomgeving gaat verder dan de wettelijke gemeentelijke zorgplichten. Dit wijkt af van de traditionele indeling van het GRP, maar sluit beter aan bij de Omgevingswet. 

Afval

Per 1 januari 2022 is het Grondstoffenplan actueel. Dit plan gaat, in navolging van het eerdere Afvalbeheersplan, nog meer in op het verkrijgen van herbruikbare afvalstromen. Daarom is het woord Afval vervangen door Grondstoffen. In het nieuwe beleidsplan ligt de focus dus op het verkrijgen van goed herbruikbare grondstoffen. Het (net zo belangrijke) neveneffect hiervan zal dan zijn dat er “vanzelf” minder restafval zal ontstaan. De inzet op meer herbruikbare grondstoffen past geheel in de visie van de circulaire economie en het streven naar nog minder restafval.
In het Grondstoffenplan is de ambitie opgenomen om in 2026 te komen tot 80% afvalscheiding en 100 kilogram (fijn en grof) restafval per inwoner per jaar.

Communicatie zal hierbij een grote rol spelen. Onze inwoners moeten zich nog meer bewust zijn van het belang van afvalscheiding alsmede zich nog meer verantwoordelijk voelen voor het verkrijgen van schone grondstoffen. Op deze wijze kan de ambitie in 2026 gehaald worden en kan een geweldige impuls gegeven worden aan de circulaire economie. Naast communicatie zal ook aandacht uitgaan naar het, daar waar mogelijk, verhogen van de service aan de inwoners. Dit ten gunste van het “eenvoudig” verkrijgen van (nog meer) herbruikbare grondstoffen.

Milieubeheer

De Omgevingswet treedt naar verwachting 1 januari 2023 in werking. Het beleidsveld Milieubeheer is flink geherstructureerd in de nieuwe regelgeving. Er ontstaat dan een omgevingsplan van rechtswege. Tot dat moment wordt getracht om alle onder dit beleidsveld vallende thema’s zo geruisloos mogelijk in het omgevingsplan van rechtswege te laten landen. E.e.a. vooral met het oog op een goede werking van het kerninstrument “vergunningverlening”. Daar waar nodig zal bestaand beleid wellicht nog nader aangepast moeten worden aan de werking van de omgevingswet.

Bescherming en sanering van de kwaliteit van de bodem
Met het van kracht worden van de Omgevingswet wordt er een beleidsvernieuwing t.a.v. bodem doorgevoerd. Bij de evenwichtige toedeling van functies worden naast de bodemkwaliteit ook andere eigenschappen van bodem en ondergrond van belang. Dit om, na een goede afweging, goed als drager van deze toebedeelde functies te kunnen functioneren (beschermen en benutten).  

De gemeente wordt voor wat bodemkwaliteit betreft op 1 januari 2023 bevoegd gezag voor activiteiten op en in ernstig verontreinigde bodem, waar dat voorheen de Provincie Limburg was. Dit maakt noodzakelijk dat er een overdracht moet plaatsvinden. Er is inmiddels gestart met de voorbereidingen van deze zogenaamde warme overdracht. De uitvoerende taken worden bij de RUD belegd. In het kader van de overdracht moet duidelijk worden wat dit betekent voor capaciteit en welke extra middelen gemeenten krijgen voor de uitvoering van deze taken. De gemeente Landgraaf volgt daarbij het standpunt van de VNG dat we deze extra taken alleen uitvoeren wanneer daar ook de middelen voor beschikbaar worden gesteld.

Deze overdracht van bevoegd gezag betreft ook het beheer van historische verontreinigingen van de Provincie naar de gemeente, de ontwikkelingen binnen de Basisregistratie Ondergrond (het verplicht verwerken van bodemkwaliteitsgegevens) en het op termijn toegankelijk maken van bodemgegevens binnen het DSO (Digitaal Stelsel Omgevingswet) vergen voortdurende aandacht. Een verbetering in de aanlevering en verwerking van digitale bodemgegevens en de validatie van de gegevens over beschikbare historische verontreinigingen moeten blijvend zorgen voor een toekomstbestendige bodemloketfunctie.

De laatste jaren zijn de na-ijlende effecten van de voormalige kolenwinning en de omgang met gegevens over Ontplofbare Oorlogsresten (OO; voorheen CE) uit WO II, als andere aspecten van de bodem en ondergrond, prominent op de agenda gekomen. In overleg met de betrokken gemeenten zal hiervoor specifiek beleid worden ontwikkeld. Een verbetering van aanlevering en verwerking van OO-gegevens zal moeten leiden tot een bijgewerkt en actueel inzicht in deze informatie.

Bescherming en sanering van de kwaliteit van de atmosfeer
Luchtverontreiniging die veroorzaakt wordt door de mens ontstaat bij diverse bronnen: verkeer, bedrijven en burgers. Met behulp van diverse instrumenten, waaronder vergunningen en toezicht en handhaving, zorgen we ervoor dat de uitstoot van verontreinigende stoffen voldoet aan de wettelijke eisen of emissienormen.

Met de monitoringstool lucht (Wet Luchtkwaliteit), berekenen we aan de hand van het verkeersmodel en de verkeersintensiteiten waar qua luchtverontreiniging als gevolg van verkeersbewegingen knelpunten ontstaan. Ook bij ruimtelijke ontwikkelingen toetsen we of de ingreep voldoet aan de wettelijke regels (NIBM-rekentool; Niet In Betekenende Mate) en/of aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn om het effect van de ingreep te compenseren.

Het nationaal samenwerkingsprogramma lucht (NSL) stopt met de komst van de Omgevingswet. Hiermee wordt ook de landelijke Monitoringstool Lucht beëindigd. Samen met de gemeenten in de agglomeratie Heerlen-Kerkrade, bezien wat de consequenties hiervan zijn voor de gemeenten. In dat kader zal worden bezien of het zinvol is voor de Gemeente Landgraaf om aan te sluiten bij het Schone Lucht Akkoord.

Beheersing van geluidhinder
Binnen dit taakveld werken we aan de beheersing van geluidhinder, door middel van het voorkomen dan wel saneren. Geluidhinder wordt veroorzaakt door de mens en ontstaat bij diverse bronnen: verkeer, bedrijven en burgers. Met behulp van diverse instrumenten zorgen we ervoor dat de geluidhinder voldoet aan de wettelijke eisen of emissienormen. 

We zijn gestart met de voorbereidingen opstellen van een nieuwe geluidbelastingkaart in samenwerking met de overige gemeenten in de aangewezen agglomeratie Heerlen-Kerkrade.  De geluidbelastingkaart en het actieplan geluid zouden in 2022 worden vastgesteld, maar heeft vertraging opgelopen omdat het provinciale verkeersmodel niet tijdig kan worden opgeleverd. In de Omgevingswetregelgeving is verder een zogenaamde basiskaart geluidemissie (BGE) gemeentelijke wegen verplicht gesteld. Het opstellen van deze BGE loopt samen met het opstellen van de nieuwe geluidbelastingkaart. Deze vormt het toekomstig kader voor sanering van wegverkeerslawaai.

Externe Veiligheid
In het kader van de Omgevingswet is de belangrijkste verandering voor externe veiligheid het werken met aandachtsgebieden. In 2019 is het controleren en berekenen van de gemeentelijke aandachtsgebieden aan de RUD ZL al opgedragen. Deze moeten gelijktijdig met het van kracht worden van de Omgevingswet zijn vastgesteld. 

Het huidige landelijke Register Risicosituaties Gevaarlijke Stoffen (RRGS) wordt vervangen door het Register Externe Veiligheidsrisico’s (REV). Voor het beheer van het REV, het aandragen van gegevens moeten nog met de RUD-ZL nadere afspraken worden gemaakt. Ook het actueel houden van de Provinciale Risicokaart (verplichting uit de Wet Veiligheidsregio’s) vergt nadere afspraken. Concreet gaat het daarbij met name om de vraag wie, welke informatie moet aanleveren.

Energietransitie
Omdat duurzaamheid zo’n veelomvattend thema is en bovendien raakvlakken heeft met meerdere programma’s, benat deze begroting voor het eerst een aparte paragraaf (2.2.9) over het thema Duurzaamheid. Daar wordt op deze plaats kortheidshalve naar verwezen.

In de paragraaf verdiepen wij op het thema Klimaatverandering en schetsen nog een keer een beeld welke afspraken er mondiaal zijn gemaakt om de opwarming van de aarde te beperken. Ook gaan we in op de regionale samenwerking en zoomen we in op de ambities en speerpunten van onze Landgraaf.

College en raad worden bij de uitvoering van onze taken op het gebied van duurzaamheid gevraagd en ongevraagd geadviseerd door de Adviesraad Duurzaam Landgraaf. De adviesraad behartigt de belangen van de inwoners uit Landgraaf. De adviezen moeten ervoor zorgen dat het klimaatbeleid van de gemeente Landgraaf breed gedragen wordt en realistisch is. 

De adviesraad onderhoudt contacten met de Landgraafse samenleving. Maar ook met deskundigen die antwoorden kunnen geven op vraagstukken vanuit de adviesraad over duurzaamheid. Zo kunnen adviezen gegeven worden aan het college en de gemeenteraad die direct voortkomen uit belangrijke signalen uit de samenleving of van deskundigen. De Adviesraad Duurzaam Landgraaf is een onafhankelijke en zelfstandige organisatie en maakt geen deel uit van de gemeentelijke organisatie. De adviesraad komt gemiddeld elke 6 weken bij elkaar.

Toezicht en handhaving
Het toezicht op en de handhaving van de openbare orde krijgt alle aandacht door inzet van bouw- en milieutoezicht en de inzet van de BOA's. De wijze waarop dit gebeurd, is vastgelegd in het Integraal Toezicht- en Handhavingsbeleid 2020-2024 en het daarbij behorende jaarlijkse Integraal Toezicht- en Handhavingsprogramma. In het programma houden we rekening met de uitgangspunten uit het door het college vastgestelde en aan de gemeenteraad ter kennis gebrachte beleid. De belangrijkste criteria die worden gehanteerd bij de prioritering, liggen op het gebied van veiligheid (gevaarlijke stoffen, brandveiligheid, constructieve veiligheid) en gezondheid.

Begraafplaatsen en crematoria

De gemeente beheert en onderhoudt 3 openbare begraafplaatsen (Kleikoeleweg, Vogelzankweg en Kempkensweg) en heft leges in de vorm van grafrechten. Op grond van de wet op de lijkbezorging kunnen uitvaarten van gemeentewege plaatsvinden. 

Wij zien in de laatste 2 jaar een stijging van het aanbod van restafval. Dit is een landelijk fenomeen en mag worden toegeschreven aan Covid-19. Men is meer gaan thuiswerken, online-shoppen en is meer in en rond het huis gaan opruimen en klussen. Dit heeft geleid tot meer aanbod van huishoudelijk afval.

Financiën programma 7

In bijlage 2 van de programmabegroting worden de lasten en baten per taakveld weergegeven.

De volgende investeringen maken deel uit van dit programma (tussen haakjes bedragen inclusief BTW):
De investeringsuitgaven in 2023 van € 4.882.645 (€ 5.908.000) totaal, betreft de volgende investeringen:

Investering in riolen € 4.882.645 (€ 5.908.000)
Taakveld 720 Riolen € 4.882.645 (€ 5.908.000)

GR BsGW 
De bijdrage aan de GR BsGW betreft de perceptiekosten voor de uitvoering van de afvalstoffen- en rioolheffingen. De bijdrage aan de GR BsGW voor uitvoering van de gemeentelijke belastingen is verantwoord op programma 0 (bestuur en ondersteuning). De begroting van BsGW is vastgesteld in de raadsvergadering van 19 mei 2022 onder raadsvoorstel 51. In 2023 wordt de bijdrage geraamd op € 400.797.

GGD Zuid-Limburg inzake basispakket 
De bijdrage aan de GR GGD ZL draagt naast het voorkomen en aanpakken van huiselijk geweld en kindermishandeling, bij aan het inlopen van de gezondheidsachterstanden in Zuid-Limburg en de uitvoering van de wettelijk verplichte taken voor de gezondheidsbescherming. In 2023 wordt de bijdrage geraamd op € 559.252.

GGD Zuid-Limburg inzake jeugdgezondheidzorg
Vanaf 2020 worden de taken inzake jeugdgezondheidszorg uitgevoerd door de GGD Zuid-Limburg (voorheen bij Meander Groep Zuid-Limburg). In 2023 wordt de bijdrage  geraamd op € 1.160.031.

De totale begroting v.d. GGD is vastgesteld in de raadsvergadering van 19 mei 2022 onder raadsvoorstel 26.

GR Rd4
De bijdragen aan de GR Rd4 betreffen de diensten voor het basispakket (afvalinzameling en -verwerking) draagt bij aan het realiseren van de doelstelling tot “afname van de hoeveelheid restafval en toename van het afvalscheidingspercentage”. Zie ook programma 2 (pluspakket - alle overige diensten, waaronder straatreiniging, kolkenreiniging en gladheidbestrijding). In 2023 wordt de bijdrage geraamd op € 3.492.221.

 De totale begroting van de GR Rd4 is vastgesteld in de raadsvergadering van 19 mei 2022 onder raadsvoorstel 28. 

GR RUD
De bijdragen aan de GR RUD betreffen de door de gemeente aan de GR overgedragen handhavingstaken die moeten bijdragen tot betere naleving van wet- en regelgeving. De begroting van de GR RUD is vastgesteld in de raadsvergadering van 19 mei 2022 onder raadsvoorstel 34. In 2023 wordt de bijdrage geraamd op € 261.790.

Gemeente Beekdaelen (samenwerkingsovereenkomst waterketen) en Gemeente Heerlen (samenwerkingsovereenkomst MMR)
Dit betreft de bijdrage van de gemeente Landgraaf in de voortzetting van de regionale samenwerking die nu is uitgewerkt in de samenwerkingsovereenkomst Meten, Monitoren en Rekenen (MMR) waterketen regio Parkstad 2020-2024.

Sinds 2013 wordt vanuit een samenwerkingsovereenkomst in de regio Parkstad samengewerkt aan de uitvoering van het Bestuursakkoord Water. Hierin is de samenwerking tussen Rijk, provincie, gemeenten en waterschappen voor wat betreft een doelmatiger waterbeheer vastgelegd. In het bijzonder het onderwerp "Doelmatig beheer van de Waterketen" vormt het fundament voor de samenwerking van regio's waarvan de regio Parkstad er een vormt. Voor wat betreft de afvalwaterketen kent het Bestuursakkoord Water 3 doelen:
1. Realiseren van kostenbesparingen in de afvalwaterketen;
2. Vergroten van de kwaliteit van de uitvoering, dienstverlening en het innovatievermogen;
3. Verminderen van de (personele) kwetsbaarheid.

In de regio Parkstad is de afgelopen drie jaar samengewerkt op het thema Meten-Monitoren en Rekenen in twee Pilots. De gemeente Landgraaf, Kerkrade, Beekdaelen (Nuth) en Voerendaal hebben de samenwerking opgezocht met de gemeente Heerlen (1e pilot). De gemeenten Beekdaelen (Schinnen en Onderbanken), Simpelveld, Brunssum en het Waterschap Limburg (WL) hebben de samenwerking opgezocht met het Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) (2e pilot).

Deze 1e pilot (onder aanvoering van de gemeente Heerlen) heeft zich gericht op het rekenen, terwijl de 2e pilot (onder aanvoering van het WBL) zich heeft gericht op het Meten en Monitoren. Dit vanuit de behoefte van de deelnemende partijen. De gemeente Heerlen heeft de mogelijkheden en de expertise om watersystemen (riolering, buffers) door te rekenen. Het WBL heeft veel kennis van zaken en ervaring betreffende het Meten en Monitoren. Gedurende het driejarige proces is gebleken dat de expertise en mogelijkheden van beide partijen elkaar uitstekend aanvullen en invulling kunnen geven aan alle drie de aspecten. Zodoende ligt het voor de hand om een en ander te bundelen tot een samenwerking op het gebied van Meten, Monitoren én Rekenen.

Met de beide samenwerkingsovereenkomsten wordt de samenwerking bestendigd. In 2023 wordt de bijdrage geraamd op € 40 duizend.

Stichting The MoveFactory
Zie programma 5. In 2023 wordt de bijdrage geraamd op € 38,6 duizend.

R10
Uit de jaarrekening 2021 blijkt opnieuw dat de GGD ZL geen hoog weerstandsvermogen heeft, dit met een financiële kwetsbaarheid tot gevolg. Het weerstandsvermogen is te laag. De verwachting is dat dit ook de komende jaren zo zal blijven gezien het feit dat het AB, in afwijking van de gemeenschappelijke regeling, heeft besloten geen financiële reserve aan te vullen, tenzij dit kan vanuit positieve jaarresultaten. Dit betekent dat iedere financiële tegenvaller ten laste kan komen van de gemeenten. We nemen daarom in onze programmabegroting 2023 een risico op voor het bij de GGD-ZL becijferde risico. Het totaal (Kans * Impact/Hoog) van de risico's wordt geschat op € 2.075 duizend voor het programma GGD. Naar rato verdeelsleutel is het aandeel voor Landgraaf 6,27 %. In deze programmabegroting nemen we derhalve een risico op voor € 130 duizend per jaar.