3.3 Financiële positie

In onderstaande tabellen worden de mutaties aangegeven in de lasten, baten en saldo van baten en lasten per programma tussen de meerjarenschijf 2023 zoals opgenomen in de begroting 2022 inbegrepen de doorwerking van besluitvorming in het 1e halfjaar van 2022 en de nieuwe in deze begroting te presenteren begroting 2023.

				(x € 1.000)
Omschrijving	2023 oud	Mutaties BATEN begroting		2023 nieuw
		Bestaand beleid	Nieuw beleid
0. Bestuur en ondersteuning	94.937	11.914	2.178	109.029
1. Veiligheid	254	73	0	327
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	639	-10	0	629
3. Economie	131	1	0	132
4. Onderwijs	444	32	0	476
5. Sport, cultuur en recreatie	353	11	0	364
6. Sociaal domein	16.685	31	0	16.716
7. Volksgezondheid en milieu	9.853	274	0	10.127
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	598	-6	0	592
TOTAAL	123.894	12.320	2.178	138.392
Tabel: Baten begroting 2023 versus meerjarenschijf 2023 van de begroting 2022
				(x € 1.000)
Omschrijving	2023 oud	Mutaties LASTEN begroting		2023 nieuw
		Bestaand beleid	Nieuw beleid
0. Bestuur en ondersteuning	22.548	7.838	565	30.951
1. Veiligheid	3.982	182	313	4.477
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	4.492	258	44	4.794
3. Economie	745	-18	80	807
4. Onderwijs	2.832	500	150	3.482
5. Sport, cultuur en recreatie	6.313	-117	983	7.179
6. Sociaal domein	69.944	2.001	920	72.865
7. Volksgezondheid en milieu	9.727	691	80	10.498
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	3.311	28	0	3.339
TOTAAL	123.894	11.363	3.135	138.392
Tabel: Lasten begroting 2023 versus meerjarenschijf 2023 van de begroting 2022
				(x € 1.000)
Saldi van baten minus lasten	2023	2024	2025	2026
0. Bestuur en ondersteuning	5.689	2.145	2.768	7.028
1. Veiligheid	-422	-479	-527	-614
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	-312	-384	-446	-520
3. Economie	-61	-70	-79	-87
4. Onderwijs	-618	-559	-483	-2.258
5. Sport, cultuur en recreatie	-855	-457	-504	-546
6. Sociaal domein	-2.890	1.063	1.305	-926
7. Volksgezondheid en milieu	-497	-278	-266	-253
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	-34	-131	-168	-224
TOTAAL baten minus lasten	0	850	1.600	1.600
Tabel: Mutaties in saldi van baten minus lasten per programma 2023 t/m 2026 in vergelijking tot de meerjarenschijven behorende bij de programmabegroting 2022
+ = saldo gunstiger	- = saldo nadeliger

Voor het beoordelen van de financiële positie is het inzicht in de incidentele baten en lasten relevant.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en de provincies hebben in het gemeenschappelijke financieel toezichtkader 2020 de begrippen “incidentele baten en lasten” nader aangegeven. In het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader 2020 geven de provinciale toezichthouders een uitleg van deze begrippen. De aard van de begrotingspost is in eerste instantie bepalend of een post als structureel of incidenteel aangemerkt wordt. Incidentele baten en lasten betreffen die posten die het begrotingssaldo incidenteel beïnvloeden. Deze posten zijn tijdelijk c.q. hebben een eindig doel. Met andere woorden, er is een einddatum bekend. Drie of vier jaar opnemen van een raming is daarbij geen harde scheidslijn meer bij het bepalen of een begrotingspost structureel of incidenteel is. Wanneer de einddatum vier of vijf jaar ligt na het voor het eerst opnemen van een post, kan deze post nog steeds aangemerkt worden als incidenteel. Hoe verder de einddatum ligt na (het hulpmiddel van) drie jaar, hoe minder aannemelijk gemaakt kan worden dat er sprake is van een reële einddatum. Van een begrotingspost waarvan de einddatum over tien jaar ligt kan moeilijk aannemelijk gemaakt worden, dat deze post het begrotingssaldo incidenteel beïnvloedt. Waar de grens precies ligt is moeilijk aan te geven, aangezien het BBV geen scherpe definitie geeft wat structureel of incidenteel is. Het BBV laat ruimte aan de decentrale overheden omdat dit past bij de eigen beoordeling van de lokale omstandigheden. 

Medio 2021 hebben de toezichthouders van de twaalf provincies de handreiking verduidelijking structurele en incidentele baten en lasten gepubliceerd. Deze handreiking is bedoeld als een meer praktisch instrument om te bepalen hoe de baten en lasten moeten worden opgenomen in de begroting.
De wijzigingen in de BBV-regels van 2016 zijn gericht op een versterking van de transparantie van begroting en meerjarenraming. Relevant daarbij zijn de bepalingen dat voor zowel de (meer)jarenbegroting als de jaarrekening:
-    een overzicht van incidentele baten en lasten meerjarig per programma wordt gegeven en per programma ten minste de belangrijkste posten afzonderlijk worden gespecificeerd;
-    een overzicht van de structurele toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves meerjarig wordt opgenomen.

								(x € 1.000)
Omschrijving	Lasten 2023		Baten 2023		Lasten 2024		Baten 2024
	i	s	i	s	i	S	i	s
0. Bestuur en ondersteuning	6.923	24.028	3.646	102.334	6.870	24.522	255	102.722
1. Veiligheid	6	4.471	0	327	0	4.579	0	311
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	0	4.794	0	629	0	4.949	0	633
3. Economie	80	727	80	132	0	743	0	136
4. Onderwijs	0	3.482	150	476	0	2.984	94	193
5. Sport, cultuur en recreatie	0	7.179	518	364	0	6.821	18	346
6. Sociaal domein	1.131	71.734	1.416	16.716	760	72.248	1.081	21.278
7. Volksgezondheid en milieu	0	10.498	31	10.127	0	10.690	0	10.637
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	304	3.035	854	592	0	3.135	0	597
TOTAAL	8.444	129.948	6.695	131.697	7.630	130.671	1.448	136.853
Tabel: Overzicht incidentele en structurele lasten en baten per programma voor 2023 en 2024
								(x € 1.000)
Omschrijving	Lasten 2025		Baten 2025		Lasten 2026		Baten 2026
	i	s	i	s	i	s	i	s
0. Bestuur en ondersteuning	7.153	26.118	1	106.187	53	25.770	634	101.719
1. Veiligheid	0	4.678	0	294	0	4.765	0	294
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	0	5.052	0	634	0	5.126	0	634
3. Economie	0	760	0	139	0	771	0	141
4. Onderwijs	0	2.909	0	193	646	4.037	646	193
5. Sport, cultuur en recreatie	0	6.916	0	349	0	6.958	0	349
6. Sociaal domein	0	71.449	46	19.846	0	72.311	46	18.478
7. Volksgezondheid en milieu	0	10.932	0	10.899	0	11.112	0	11.092
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	0	3.223	0	602	0	3.279	0	602
TOTAAL	7.153	132.037	47	139.143	699	134.129	1.326	133.502
Tabel: Overzicht incidentele en structurele lasten en baten per programma voor 2025 en 2026
								(x € 1.000)
Omschrijving		2023		2024		2025		2026
Resultaat begrotingsjaar		0		0		0		0
Correctie eenmalige baten (-)		-6.695		-1.448		-47		-1.326
Correctie eenmalige lasten (+)		8.444		7.630		7.153		699
Gecorrigeerd saldo (structurele ruimte)		1.749		6.182		7.106		-627
Tabel: Overzicht structurele meerjarensaldi

In navolgende tabel worden meerjarig de incidentele baten per programma gespecificeerd:

							(x € 1.000)
Programma	Omschrijving incidentele baten	2023	2024	2025	2026		Toelichting
0	Aanwending algemene reserve	176	6	1			Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de volgende ruimtevragen: begroting 2022 RVC expl. 11 - tijdelijke uitbreiding Services Fac. Bedrijf (€ 36 duizend); begroting 2022 RVC expl. 18 - tijdelijke uitbreiding Communicatie (€ 105 duizend); begroting 2023 RVC expl. 17 - digitaliseren raadsproces (€ 30 duizend) ; Daarnaast wordt het afronden van de begrotingsaldi verrekend met de algemene reserve.
0	Aanwending egalisatiereserve algemene uitkering	3.470	249		634		De aanwendingen van de egalisatiereserve algemene uitkering geschieden om het budgettaire effect van de algemene uitkering te egaliseren. De schommelingen in de algemene uitkering worden opgevangen.
3	Aanwending algemene reserve	80					Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 02 van de begroting 2022 - werkbudget vrijetijdseconomie.
4	Aanwending algemene reserve				646		Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de extra afschrijving van de resterende boekwaarde van de investeringen van het oude Eijkhagencollege van in totaal € 646 duizend.
4	Aanwending algemene reserve	150	94				Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 13 - pilot naschools aanbod/rijke schooldag.
5	Aanwending algemene reserve	500					Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 23 a/b - bijraming budget openbaar groen.
5	Aanwending algemene reserve	18	18				Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 25 a - revitaliseren kermissen.
Programma	Omschrijving incidentele baten	2023	2024	2025	2026		Toelichting
6	Aanwending reserve verbinden en samenwerken	80	69				Betreft de dekking ten laste van de reserve verbinden en samenwerken van de incidentele lasten van de innovatieve projecten op het gebied van samenwerken binnen het sociaal domein.
6	Aanwenden reserve jeugdpreventieplan	316	58				Betreft de dekking ten laste van de reserve jeugd preventieplan van de incidentele lasten die in dat kader in 2023 en 2024 worden gemaakt.
6	Aanwending algemene reserve	400	400				Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 04 - transformatieplan WMO.
6	Aanwending algemene reserve	233	233				Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevragen college expl. 11 en 12 - verhoging subsidie aan Welsun i.v.m. tijdelijke uitbreiding formatie buurtopbouwwerk en ouderenwerk.
6	Aanwending algemene reserve	275	275				Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 21 - aanpak arbeidsmarkt met meer arrangementen met loonkostensubsidie.
6	Aanwending algemene reserve	71					Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 10 van de begroting 2022 - tijdelijke uitbreiding capaciteit participatiecoach.
6	Aanwending reserve Gezond In De Stad		46	46	46		Betreft de inzet van de reserve Gezond In De Stad ter dekking van de in dat kader meerjarig begrote lasten.
6	Aanwending algemene reserve	41					Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag raad expl. 07 - kleinschalige voorziening in Nieuwenhagen voor de jeugd.
7	Aanwending algemene reserve	31					Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 06 - Centering zwangerschap
8	Aanwending reserve Transformatie	354					Betreft de dekking ten laste van de reserve Transformatie van de tijdelijke uitbreiding van de capaciteit ROG en KCC (ruimtevraag college 17 van de begroting 2022).
8	Aanwending algemene reserve	500					Betreft de dekking ten laste van de algemene reserve van de ruimtevraag college expl. 25 b - additioneel voeden reserve Transformatie
	Totaal	8.718	3.472	2.072	3.352
Tabel: Overzicht incidentele baten
Op grond van de BBV-voorschriften vinden de ramingen en boekingen van mutaties in reserves allemaal plaats via taakveld 010 en dus binnen programma 0 Bestuur en ondersteuning. In bovenstaande tabel hebben wij voor de betreffende mutaties aangegeven in relatie tot welke lasten in welk programma deze onttrekkingen staan.

In navolgende tabel worden meerjarig de incidentele lasten per programma gespecificeerd:

							(x € 1.000)
Programma	Omschrijving incidentele lasten	2023	2024	2025	2026		Toelichting
0	Vaste storting ten laste van de exploitatie in de algemene reserve	750	750	750			Jaarlijks wordt ten laste van de exploitatie € 750 duizend in de algemene reserve gestort. Als gevolg van de in de jaren 2023 t/m 2025 begrote aanzienlijke incidentele stortingen in de algemene reserve, kan vanaf begrotingsjaar 2026 de vaste storting ten laste van de exploitatie vervallen.Gelet op de onvoorwaardelijke einddatum zijn de vaste stortingen in de jaren 2023 t/m 2025 als incidentele last te beschouwen.
0	Storting in de algemene reserve van een gedeelte van de budgettair positieve effecten van de mei-circualire 2022		2.500	4.500			De financiële effecten van de mei-circulaire 2022 omvatten naast een structureel positief effect voor de begroting van ruim € 10 mln. eveneens incidenteel in de algemene reserve te storten bedragen voor de jaren 2024 en 2025.
0	Storting in de algemene reserve van de positieve begrotingsaldi	5.450	3.562	1.850			Het uiteindelijk resterende batige incidentele deel van de begrotingsaldi 2023-2025 worden in de algemene reserve gestort. Het betreft incidentele stortingen.
0	Lasten in het kader van de Wet Open Overheid	52	52	53	53		Tegenover de via een decentralisatie-uitkering gedurende de jaren 2022-2026 te ontvangen incidentele middelen ramen wij de in dat kader te maken incidentele lasten (einddatum 2026) van circa € 52 duizend per jaar.
0	Additionele storting in reserve Transformatie	500					Dit betreft het besluit om in het kader van de ruimtevraag college exp. - 25 b éénmalig de reserve Transformatie extra te voeden met € 500 duizend. Deze reserve heeft als gevolg van de onttrekkingen van de afgelopen jaren en rekening houdend met de voorgenomen onttrekkingen een ontoereikend saldo om voor voldoende cofinanciering te kunnen zorgen voor eventuele nieuwe projecten (o.a. voor de Regiodeal 2.0). Het betreft een incidentele storting gelet op de onvoorwaardelijke einddatum van 2023.
0	Lasten communicatie	105					Betreft de in de meerjarenschijf 2023 behorende bij de begroting 2022 verwerkte incidentele lasten in het kader van de ruimtevraag college 18 begroting 2022 (tijdelijke uitbreiding formatie Communicatie). Deze lasten zijn in de begroting 2023 opgenomen en hebben het jaar 2023 als onvoorwaardelijke einddatum.
0	Lasten facilitair bedrijf	36					Betreft de in de meerjarenschijf 2023 behorende bij de begroting 2022 verwerkte incidentele lasten in het kader van de ruimtevraag college 11 begroting 2022 (tijdelijke uitbreiding formatie Services Facilitair Bedrijf). Deze lasten zijn in de begroting 2023 opgenomen en hebben het jaar 2023 als onvoorwaardelijke einddatum.
0	Kleine incidentele last programma 0	30	6				Betreft de begrote lasten die in het kader van het digitaliseren van het raadsproces (ruimtevraag college exp.-17).
Programma	Omschrijving incidentele lasten	2023	2024	2025	2026		Toelichting
1	Kleine incidentele last programma 1	6					Betreft de eenmalige lasten (aanschaf kleding) in het kader van de ruimtevraag college exp.- 08.
3	Werkbudget vrijetijdseconomie	80					Betreft de in de meerjarenschijf 2023 behorende bij de begroting 2022 verwerkte incidentele lasten in het kader van de ruimtevraag college 02 begroting 2022. Deze lasten zijn in de begroting 2023 opgenomen en hebben het jaar 2023 als onvoorwaardelijke einddatum.
4	Extra afschrijving boekwaarde oude investeringen Eijkhagencollege				646		In verband met de nieuwbouw van het Eijkhagencollege worden in 2026 de restant boekwaarden van de oude school extra afgeschreven. Deze eenmalige lasten worden gedekt via aanwending van de algemene reserve
6	Verhoging subsidie aan Welsun	233	233				Betreft de incidentele verhoging van de subsidie aan Welsun in verband met de ruimtevragen college exp. - 11 en 12. Het betreft de tijdelijke uitbreiding van de formatie buurtopbouwwerk en ouderenwerk. De lasten zijn incidenteel, aangezien het jaar 2024 de onvoorwaardelijke einddatum is.
6	Lasten transformatieplan WMO	400	400				De lasten betreffen de herijking van de WMO-uitvoering met als doel te komen tot een transformatie om de stijgende kosten te beheersen en beroep op duurdere geïndiceerde zorg te verminderen. Gelet op het realiseren van een transformatie hebben de lasten een incidenteel karakter. Bovendien hebben de gebrote lasten een onvoorwaardelijke einddatum, zijnde 2024.
6	Lasten jeugd preventieplan	316	58				In het kader van het Jeugd Preventieplan heeft de raad gedurende 3 jaren € 600 duizend per jaar beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn in de reserve Jeugd Preventieplan gestort. In 2023 wordt de restant reserve van € 374 duizend ingezet en worden voor dat totaalbedrag incidentele lasten in 2023 en 2024 geraamd. De in het kader van het Jeugd Preventieplan te maken lasten hebben een incidenteel karakter.
6	Lasten verbinden en samenwerken	80	69				Betreft de incidentele lasten van innovatieve projecten op het gebied van samenwerking binnen het sociaal domein. De reserve Stimulering verbinden en Samenwerken wordt ingezet ter dekking van deze lasten.
6	Lasten participatie	71					Betreft de in de meerjarenschijf 2023 behorende bij de begroting 2022 verwerkte incidentele lasten in het kader van de ruimtevraag college 10 begroting 2022 (tijdelijke uitbreiding capaciteit participatiecoach). Deze lasten zijn in de begroting 2023 opgenomen en hebben het jaar 2023 als onvoorwaardelijke einddatum.
6	Kleine incidentele last programma 6	31					Betreft de eenmalige lasten inzake de begeleiding van zwangeren (Centering Zwangerschap - RVC expl. 06). Om deze manier van werken te kunnen bekostigen wordt naar verwachting vanaf 2024 de tariefstelling voor de verloskundigenpraktijken geregeld. Om de aanpak te kunnen continueren moet voor 2023 een bijdrage in de kosten worden verstrekt.
8	Personele lasten Afdeling ROG en KCC	304					Betreft de in de meerjarenschijf 2023 behorende bij de begroting 2022 verwerkte incidentele lasten in het kader van de ruimtevraag college 17 begroting 2022 (tijdelijke uitbreiding capaciteit afdelingen ROG en KCC)). Deze lasten zijn in de begroting 2023 opgenomen en hebben het jaar 2023 als onvoorwaardelijke einddatum.
	Totaal	10.467	9.654	9.178	2.725
Tabel: Overzicht incidentele lasten

In navolgende tabel worden meerjarig per programma de structurele toevoegingen (stortingen) aan reserves aangegeven.

					(x € 1.000)
Programma	Structurele toevoeging aan reserve	2023	2024	2025	2026
0	Algemene reserve	36	36	36	36
0	Afschrijvingsreserve Emile Erensplein	137	137	137	137
0	Afschrijvingsreserve Burgerhoes	24	24	24	24
0	Egalisatiereserve algemene uitkering		221	961
1	Reserve evenementen	24	24	24	24
2	Onderhoudsreserve Binnenring	107	107	107	107
5	Monumenten	13	13	13	13
5	Reserve instandhouding religieus erfgoed	7	7	7	7
6	Algemene reserve	318	344	331	301
6	Algemene reserve			100	100
7	Reserve geldleningen Zonnepanelen project 1	19	17	15	13
7	Reserve geldleningen Duurzaam Klimaatfonds	1	20	19	19
8	Reserve Transformatie	80	80	80	80
8	Onderhoudsreserve af te stoten panden	43	43	43	43
8	Reserve onderhoud woonwagencentra	37	37	37	37
8	Reserve Transformatie
	Totaal	846	1.110	1.934	941
Tabel: Structurele toevoegingen aan reserves

In navolgende tabel worden meerjarig per programma de structurele onttrekkingen aan reserves aangegeven.

					(x € 1.000)
Programma	Structurele onttrekking aan reserve	2023	2024	2025	2026
0	Egalisatiereserve compensatie wegvallend dividend Essent	133	133	133	133
1	Reserve evenementen	24	24	24	24
2	Onderhoudsreserve binnenring	107	107	107	107
2	Afschrijvingsreserve Pollar Bachlaan	4	4	4	4
2	Afschrijvingsreserve LED-informatiewagens	3	3	3	3
2	Afschrijvingsreserve Knopen lopen	4	4	4	4
2	Afschr.reserve verkeersmaatregelen omgeving BS Op gen Hei	9	9	9	9
2	Afschrijvingsreserve sfeerverlichting 3 centra	10	10	10	10
4	Afschrijvingsreserve investeringen binnenklimaat gebouwen	71	0	0	0
5	Afschrijvingsreserve sportkooi Brandenberg	14	14	0	0
5	Afschrijvingsreserve toplaag kunstgrasveld Strijthagen	27	27	27	27
5	Afschrijvingsreserve complex VV Schaesberg	75	75	75	0
5	Afschrijvingsreserve kunstgras Heigank	31	31	31	31
5	Afschrijvingsreserve doelgroepenbad	179	179	179	179
5	Afschrijvingsreserve accommodatie Sport & Leasure	15	15	15	15
5	Afschrijvingsreserve vervanging hekwerk Strijthagen	1	1	1	1
5	Afschrijvingsreserve speelplek Veeweg	1	1	0	0
5	Afschrijvingsreserve buurtontmoetingsplek Ter Waerden	4	4	4	0
5	Afschrijvingsreserve Kennis Informatie en Adviesplein	161	161	161	161
5	Afschrijvingsreserve schuifwand buurtcentrum Aan de Koel	3	3	3	3
5	Afschrijvingsreserve drainage sportpark Strijthagen	2	2	2	2
5	Afschrijvingsreserve waterleiding sportpark Strijthagen	1	1	1	1
5	Afschrijvingsreserve veldverlichting sportpark Strijthagen	1	1	1	1
5	Afschrijvingsreserve drainage veld 4 sportpark Strijthagen	3	3	3	3
5	Afschrijvingsreserve veldverlichting sportpark Heigank	5	5	5	5
5	Afschrijvingsreserve hekwerken hoofdveld sportpark Heigank	1	1	1	1
5	Reserve instandhouding religieus erfgoed	7	7	7	7
6	Afschrijvingsreserve accommodaties voor de 21e eeuw	38	38	38	38
6	Afschrijvingsreserve toekomstbestendige accommodaties	10	10	10	10
6	Afschrijvingsreserve accommodatie wijkcentrum Aan de Koel	115	115	115	115
6	Algemene reserve	19	19	19	19
8	Afschrijvingsreserve Kloosterstraat 1/1A	3	3	3	3
8	Afschrijvingsreserve Kloosterstraat 3	6	6	6	6
8	Afschrijvingsreserve herinricht. buitengebied wijkcentr. Aan de Koel	7	7	7	7
8	Afschrijvingsreserve Streeperstraat 42-46	3	3	3	3
8	Afschrijvingsreserve Hoogstraat 28-32	3	3	3	3
8	Afschrijvingsreserve Hoogstraat 157	4	4	4	4
8	Afschrijvingreserve Herontwikkeling Kerkplein 28-30 (opstal)	12	12	12	12
8	Afschrijvingsreserve Ruiterstraat 5 (opstal)	4	4	4	4
8	Afschrijvingsreserve vastgoed Europaweg Noord	21	21	21	21
8	Afschrijvingsreserve politievleugel	73	73	73	73
	Totaal	1.214	1.143	1.128	1.049
Tabel: Structurele onttrekkingen aan reserves

Onderstaand treft u de verplicht voorgeschreven recapitulatiestaat begrotingsevenwicht voor de begroting 2023 en de bijbehorende meerjarenschijven 2024 tot en met 2026 aan.

						(x € 1.000)
Omschrijving	Begroting 2023			Begroting 2024
	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel
Baten programma 0	101.039	0	101.039	101.581	0	101.581
Baten programma 1	327	0	327	311	0	311
Baten programma 2	629	0	629	633	0	633
Baten programma 3	132	0	132	136	0	136
Baten programma 4	476	0	476	193	0	193
Baten programma 5	364	0	364	346	0	346
Baten programma 6	16.716	0	16.716	21.278	0	21.278
Baten programma 7	10.127	0	10.127	10.637	0	10.637
Baten programma 8	592	0	592	597	0	597
Totaal baten programma's	130.402	0	130.402	135.712	0	135.712
Lasten programma 0	23.405	223	23.182	23.470	58	23.412
Lasten programma 1	4.477	6	4.471	4.579	0	4.579
Lasten programma 2	4.794	0	4.794	4.949	0	4.949
Lasten programma 3	807	80	727	743	0	743
Lasten programma 4	3.482	0	3.482	2.984	0	2.984
Lasten programma 5	7.179	0	7.179	6.821	0	6.821
Lasten programma 6	72.865	1.131	71.734	73.008	760	72.248
Lasten programma 7	10.498	0	10.498	10.690	0	10.690
Lasten programma 8	3.339	304	3.035	3.135	0	3.135
Totaal lasten programma's	130.846	1.744	129.102	130.379	818	129.561
Saldo programma's vóór bestemming	-444	-1.744	1.300	5.333	-818	6.151
Onttrekkingen aan reserves	7.990	6.695	1.295	2.589	1.448	1.141
Stortingen in reserves	7.546	6.700	846	7.922	6.812	1.110
Geraamd resultaat	0	-1.749	1.749	0	-6.182	6.182
Totaal structurele baten	138.392	6.695	131.697	138.301	1.448	136.853
Totaal structurele lasten	138.392	8.444	129.948	138.301	7.630	130.671
Saldo structurele baten - lasten	0	-1.749	1.749	0	-6.182	6.182
Tabel: Recapitulatiestaat structurele en reële baten en lasten 2023 en 2024
						(x € 1.000)
Omschrijving	Begroting 2025			Begroting 2026
	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel
Baten programma 0	105.058	0	105.058	100.668	0	100.668
Baten programma 1	294	0	294	294	0	294
Baten programma 2	634	0	634	634	0	634
Baten programma 3	139	0	139	141	0	141
Baten programma 4	193	0	193	193	0	193
Baten programma 5	349	0	349	349	0	349
Baten programma 6	19.846	0	19.846	18.478	0	18.478
Baten programma 7	10.899	0	10.899	11.092	0	11.092
Baten programma 8	602	0	602	602	0	602
Totaal baten programma's	138.014	0	138.014	132.451	0	132.451
Lasten programma 0	24.237	53	24.184	24.882	53	24.829
Lasten programma 1	4.678	0	4.678	4.765	0	4.765
Lasten programma 2	5.052	0	5.052	5.126	0	5.126
Lasten programma 3	760	0	760	771	0	771
Lasten programma 4	2.909	0	2.909	4.683	646	4.037
Lasten programma 5	6.916	0	6.916	6.958	0	6.958
Lasten programma 6	71.449	0	71.449	72.311	0	72.311
Lasten programma 7	10.932	0	10.932	11.112	0	11.112
Lasten programma 8	3.223	0	3.223	3.279	0	3.279
Totaal lasten programma's	130.156	53	130.103	133.887	699	133.188
Saldo programma's vóór bestemming	7.858	-53	7.911	-1.436	-699	-737
Onttrekkingen aan reserves	1.176	47	1.129	2.377	1326	1.051
Stortingen in reserves	9.034	7.100	1.934	941	0	941
Geraamd resultaat	0	-7.106	7.106	0	627	-627
Totaal structurele baten	139.190	47	139.143	134.828	1326	133.502
Totaal structurele lasten	139.190	7.153	132.037	134.828	699	134.129
Saldo structurele baten - lasten	0	-7.106	7.106	0	627	-627
Tabel: Recapitulatiestaat structurele en reële baten en lasten 2025 en 2026

Elk jaar besluiten Gedeputeerde Staten van Limburg voor aanvang van het begrotingsjaar of repressief of preventief toezicht voor onze gemeente van toepassing is. Dit is gebaseerd op artikel 2013 van de Gemeentewet. Repressief toezicht is regel en houdt in dat we de begroting en de begrotingswijzigingen direct kunnen uitvoeren (zonder voorafgaande goedkeuring).

Op 7 juli 2020 heeft het college van Gedeputeerde Staten van Limburg het financieel verdiepingsonderzoek 2020 gemeente Landgraaf vastgesteld. Het verdiepingsonderzoek is een belangrijk onderdeel van de wijze waarop het financieel toezicht bij de Provincie Limburg sinds 2005 wordt uitgevoerd. Dit onderzoek gaat verder dan het traditionele (jaarlijkse) begrotingsonderzoek. 
Er wordt als het ware een foto gemaakt van de financiële positie en financiële functie. De provincie gebruikt het verdiepingsonderzoek om de toezichtvorm voor in principe vier jaar te bepalen, en in dit geval voor de periode 2020-2023. Op basis van dit onderzoek heeft de provincie vastgesteld dat de gemeente Landgraaf aan de voorwaarden van meerjarig repressief toezicht voldoet. 

Vanwege het belang van de horizontale verantwoording en het verticale toezicht is de Gemeentewet in 2015 gewijzigd en wordt het begrip “evenwicht” nader gepreciseerd in die zin dat het een “structureel en reëel evenwicht” is. Indien de begroting 2023 niet structureel en reëel in evenwicht is, geldt als basisregel dat uiterlijk dit evenwicht –  in verband met het niet opschuivend meerjarenperspectief - in 2025 tot stand zal worden gebracht.

Met het begrip “structureel” evenwicht wordt bedoeld dat in de begroting:
-    de structurele baten tenminste alle structurele lasten dekken,
-    de incidentele baten alleen incidentele lasten dekken.

De structurele baten zijn voor het begrotingsjaar 2023 en de meerjarenschijven 2024 en 2025  aanzienlijk hoger dan de structurele lasten, waardoor voor die jaren sprake is van structureel begrotingsevenwicht.  Voor de meerjarenschijf 202 zijn de structurele baten afgerond € 0,7 mln. lager dan de structurele lasten. Daarom is de meerjarenschijf 2026 structureel niet in evenwicht. 

De primitieve begroting 2023 en de daarbij behorende meerjarenschijven zijn gebaseerd op de financiële effecten van de meicirculaire 2022. Indien wij de financiële effecten van de september circulaire 2022 meenemen bij de bepaling van het structureel evenwicht, dan is ook de meerjarenschijf 2026 ruim structureel in evenwicht.

Het reëel begrotingsevenwicht houdt in dat de provincie onderzoek doet naar de realiteit van de ramingen in de begroting. Daarbij dienen de begroting en de meerjarenramingen alle ramingen volledig te bevatten. De beoordelingsaspecten van de provincie richten zich meer specifiek op de raming van de algemene uitkering uit het Gemeentefonds, de loon- en prijscompensatie voor 2023 en volgende jaren, de hardheid en haalbaarheid van opgenomen taakstellingen/bezuinigingsmaatregelen, verliesgevende grondexploitaties, de algemene reserve en de post onvoorziene uitgaven.  

De voorgenomen investeringen voor het jaar 2023 bedragen afgerond in totaal afgerond € 11 miljoen en zijn als volgt over de programma’s verdeeld:

	(x € 1.000)
Programma	2023
0. Bestuur en ondersteuning	694
1. Veiligheid	0
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	1.851
3. Economie	0
4. Onderwijs	0
5. Sport, cultuur en recreatie	1.235
6. Sociaal domein	158
7. Volksgezondheid en milieu	5.908
8. Volkshuisvesting, RO en stedelijke vernieuwing	1.210
Totaal investeringen programma's	11.056
Tabel: Investeringskrediet per programma

Voor een gedetailleerd overzicht van de vervangings- en uitbreidingsinvesteringen 2023 verwijzen wij naar bijlage 3. De investeringen kunnen in de volgende clusters worden verdeeld:

Rioolinvesteringen
De investeringen m.b.t. riolen zijn gebaseerd op het in oktober 2016 vastgestelde ISW. De investeringen voor riolen voor 2023 bedragen afgerond € 5,9 miljoen (gelijk aan 2022). De structurele lasten voortvloeiende uit de rioolinvesteringen worden gedekt via de tarieven voor de rioolheffing. 

Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen (exclusief rioolinvesteringen)
Voor 2023 bedraagt de omvang van de noodzakelijke uitbreidings- en geplande vervangingsinvestering (niet zijnde rioolinvesteringen) afgerond € 4,6 miljoen. Hierin is ruim € 0,3 miljoen opgenomen voor investeringen in de bedrijfsvoering. Op grond van de nieuwe BBV-voorschriften valt bedrijfsvoering onder programma 0 (bestuur en ondersteuning).

Gedekte investeringen - duurzame meerjaren onderhouds programma’s (MOP’s) en meerjaren investerings programma’s (MIP’s))
Dit betreft investeringen waarbij de uit de investeringen voortvloeiende begrote kapitaallasten volledig zijn gecompenseerd door verlaging van geraamde lasten. Deze kapitaallasten veroorzaken daarom geen nadelig budgettair effect en drukken niet op de jaarlijks beschikbare vaste ruimte voor kapitaallasten. Dit in tegenstelling tot het hierboven beschreven cluster van de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen.

Dekking kapitaallastruimte
Jaarlijks wordt een vaste ruimte in de begroting ‘’geoormerkt’’ ter dekking van de kapitaallasten die voortvloeien uit de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen. Voor de periode 2023-2026 is, evenals voorgaande jaren ruimte in de meerjarenbegroting vrijgemaakt voor de structurele (kapitaal)lasten (de afschrijving) voortvloeiende uit de  uitbreidings- en vervangingsinvesteringen (excl. B.T.W.). Deze ruimte is opgebouwd uit afgerond € 150 duizend voor lasten voortvloeiende uit de noodzakelijke vervangings- en geplande uitbreidingsinvesteringen in de programma’s en afgerond € 50 duizend ten behoeve van investeringen in de bedrijfsvoering. 

Navolgende tabel biedt inzicht in het verloop van de reserves en voorzieningen van de balans. Gestart wordt met het jaar 2021, waarin tevens rekening is gehouden met het resultaat van de jaarrekening 2021. Vervolgens wordt het begrote verloop per 1 januari t/m het jaar 2027 weergegeven. 

						(x € 1.000)
Omschrijving	2022	2023	2024	2025	2026	2027
Algemene reserve	9.574	13.006	17.068	23.216	30.763	30.534
Egalisatiereserves	3.856	6.957	3.353	3.193	4.021	3.253
Afschrijvingsreserves	21.234	20.293	19.529	18.838	18.161	17.562
Onderhoudsreserves	445	443	480	516	553	591
Overige bestemmingsreserves	11.892	9.808	9.633	9.633	9.757	9.878
Totaal reserves	47.001	50.507	50.063	55.396	63.255	61.818
Voorzieningen voor verplichtingen,
verliezen en risico's	4.994	4.888	4.775	4.667	4.564	4.491
Onderhoudsvoorzieningen	2.948	2.480	2.253	2.064	1.938	1.800
Voorzieningen met relatie heffingen	11.248	11.766	12.550	13.296	13.988	14.643
Totaal voorzieningen	19.190	19.134	19.578	20.027	20.490	20.934
Totaal reserves en voorzieningen	66.191	69.641	69.641	75.423	83.745	82.752
Totaal begrote lasten		138.392	138.301	139.190	134.828
Tabel: Meerjarige ontwikkeling reserves en voorzieningen

De totale omvang van alle reserves stijgt in de meerjarenbegroting 2023-2026 met ruim € 11 mln. De algemene reserve stijgt vanaf 1 januari 2023 tot 1 januari 2027 met ruim € 17,5 mln. Daartegenover staat een daling van zowel de egalisatiereserves als de afschrijvingsreserves met elk € 3 mln. 

De algemene reserve wordt tot en met 2025 gevoed door een jaarlijkse vaste storting ten laste van de exploitatie van € 0,75 mln. Vanaf 2026 wordt, gezien de fors toegenomen omvang van de algemene reserve, deze jaarlijkse vaste storting beëindigd.

De omvang van de totale voorzieningen stijgt in de meerjarenbegroting 2023-2026  met circa  € 2 mln.

De gemeente heeft als werkgever naast verplichtingen voor het huidige personeel ook verplichtingen ten aanzien van het voormalige personeel.
Het betreft uitkeringen in relatie tot:
-    Verlofrechten;
-    Vakantierechten;
-    Wachtgeldverplichtingen voormalige wethouders;
-    Pensioenverplichtingen wethouders;
-    WW-verplichtingen;
-    WAO/WIA/WGA-verplichtingen.

De financiële gevolgen van bovenstaande rechten en verplichtingen zijn, indien van toepassing, verwerkt in de exploitatie. Voor de pensioenverplichtingen van wethouders en wachtgeldverplichtingen voormalige wethouders zijn separate voorzieningen in gebruik die jaarlijks op basis van de actuariële berekeningen wordt bijgesteld. Ook de WIA- en oude WAO-verplichtingen worden jaarlijks bijgesteld. In het kader van de WIA is de gemeente eigen risicodrager.  

In deze paragraaf worden de baten en lasten van de navolgende taakvelden die onderdeel uitmaken van programma 0 nader uitgesplitst. 

-    Overhead (040)
-    Treasury (050)
-    OZB-woningen (061)
-    OZB niet-woningen (062)
-    Belastingen overig (064)
-    Algemene uitkering en overige uitkeringen Gemeentefonds (070)
-    Overige baten en lasten (080)
-    Vennootschapsbelasting (090)

Deze baten en lasten omvatten financieel gerelateerde zaken en hebben een algemeen karakter.

				(x € 1.000)
I. Baten	2023	2024	2025	2026
A. Taakveld Overhead (040)
- Personeel	233	233	234	234
- Huisvesting personeel	248	248	248	248
- Facilitaire middelen	651	664	676	687
- Overig	4	4	4	4
B. Taakveld Treasury (050)
- Dividend	445	445	445	445
- Ontvangen rente	215	222	207	191
- Toegerekende rente	98	89	80	71
C. Taakveld OZB woningen (061)
- OZB eigenaar	5.932	6.081	6.233	6.370
D. Taakveld OZB niet woningen (062)
- OZB eigenaars	1.226	1.257	1.288	1.317
- OZB gebruikers	843	864	886	905
E. Taakveld Belastingen overig (064)
- Hondenbelasting	418	428	439	448
- Precariobelasting	30	31	32	33
F Taakveld Algemene uitkering en ov. Uitk. Gemeentefonds (070)
- Algemene uitkering gemeentefonds	90.342	90.655	93.922	89.348
Totaal algemene baten	100.685	101.221	104.694	100.301
Tabel Algemene baten 2023-2026

				(x € 1.000)
II. Lasten	2023	2024	2025	2026
A. Taakveld Overhead (040)
- Personeel	5.436	5.622	5.810	5.947
- Huisvesting personeel	974	972	983	959
- Facilitaire middelen	5.133	5.207	5.354	5.482
- Bedrijfsvoering	3.933	3.859	3.947	4.016
- Tractie	640	656	660	688
- Overig	108	108	108	108
B. Taakveld Treasury (050)
- Korte-termijn financiering	15	15	15	15
- Lange-termijn financiering	778	744	713	680
C. Taakveld OZB woningen (061)
- Bijdrage aan BSGW	157	147	150	153
- Bijdrage aan Waarderingskamer	8	8	8	8
D. Taakveld OZB niet woningen (062)
- Bijdrage aan BSGW	109	102	104	106
E. Taakveld Belastingen overig (064)
- Bijdrage aan BSGW	11	9	10	10
F. Taakveld Overige baten en lasten (080)
- Stelpost onvoorziene uitgaven (incidentele lasten)	117	117	117	117
- Stelpost ruimte B (onvoorziene structurele lasten)	32	67	91	121
- Structurele ruimte A (stelpost kapitaallasten investeringsplannen)			181	362
- Stelpost personele kosten (promotiebeleid en knelpunten)	245	281	293	300
- Jaarlijkse structurele taakstelling van 2 fte's	-161	-253	-352	-452
- Taakstelling urentoerekening aan projecten	-250	-250	-250	-250
- Stelpost duurzame aanbesteding gas en Electra	33	31	31	31
- Stelpost toename afschrijvingen door activeren uren naar projecten	4	15	26	37
- Voormalige wethouders	39	39	39	44
- Lasten algemene uitkering	1.729	1.603	1.731	1.846
- ICT plan	16	16	16	16
G. Taakveld Vennootschapsbelasting (090)
- Vennootschapsbelasting	10	10	10	10
Totaal algemene lasten	19.116	19.125	19.795	20.354
Tabel Algemene lasten 2023-2026

Met het oog op een betere raming en beheersing van het EMU-saldo wordt in het nieuwe BBV een geprognosticeerde balans voorgeschreven en het meerjarig opnemen van het EMU-saldo in een begrotingsparagraaf. Met het opnemen van een geprognosticeerde balans krijgt de raad meer inzicht in de ontwikkeling van onder meer investeringen, het aanwenden van reserves en voorzieningen en in de financieringsbehoefte.

Omdat gemeenten (nog) niet afgerekend worden bij overschrijding van de referentiewaarde worden vanaf 2016 geen individuele referentiewaarden voor het EMU-tekort per gemeente berekend. Wel is het mogelijk ons EMU-saldo aan de hand van de begroting te berekenen. Voorheen gebeurde dat door middel van de zgn. EMU-enquête. Vanaf het begrotingsjaar 2017 schrijft het nieuwe BBV voor dat de gemeente een geprognosticeerde balans moet opstellen en hieruit het EMU-saldo moeten afleiden.

In de paragraaf Financiering (hoofdstuk 2, paragraaf 2.2.3) treft u een overzicht aan van de geprognosticeerde balans en een berekening van het EMU-saldo aan. Uit de berekening zoals opgenomen in de paragraaf financiering - geprognosticeerde balans blijkt dat we voor de jaren 2023 tot en met 2026 een EMU-tekort verwachten.

Naast een beoordeling van het exploitatiesaldo maakt ook een aantal verplicht voorgeschreven financiële kengetallen en de weerstandsratio onderdeel uit van de beoordeling van de financiële positie. Deze kengetallen en de weerstandratio’s zijn uitgewerkt in de paragraaf weerstandvermogen en risicomanagement. Onderstaande analyse is dan ook identiek aan de analyse in die paragraaf. 
Op basis van de weerstandsratio en het structureel exploitatiesaldo is de financiële positie van de gemeente Landgraaf ten opzichte van de begroting 2022 verbeterd en als solide te typeren. 
De weerstandscapaciteit (omvang algemene reserve) is aanzienlijk gestegen vergeleken met de begroting 2022 en neemt in meerjarenperspectief fors toe. De weerstandsbehoefte (inschatting van de risico’s) is aanzienlijk gestegen ten opzichte van de begroting 2022 en blijft meerjarig nagenoeg gelijk. De weerstandsratio is m.i.v. 2025 zelfs boven de signaleringsnorm.   
In tegenstelling tot de begroting 2022 is in de eerste 3 jaarschijven (2023-2025) van de begroting 2023  wel sprake van structureel begrotingsevenwicht, waarbij voor de jaren 2024 en 2025 de structurele baten ruim hoger zijn dan de structurele lasten. Dit laatste uitgaande van de geldende afspraak dat de algemene uitkering beschouwd mag worden als structurele baat ook indien de omvang van deze uitkering in het laatste jaar opvallend lager is.

Voor de meerjarenschijf 2026 is geen sprake van structureel evenwicht. Echter als wij nu al rekening zouden houden met de financiële effecten van de september circulaire 2022 dan is ook voor de meerjarenschijf 2026 sprake van structureel begrotingsevenwicht. Het relatief kleine tekort van € 0,7 mln. slaat om in een ruim overschot (structurele baten > structurele lasten).

Uit de kengetallen die direct of indirect een relatie hebben met onze vermogens- en schuldpositie valt te concluderen dat onze schuldpositie weliswaar nog steeds valt binnen de Categorie A maar wel langzaam minder sterk wordt. Dit is mede het gevolg van het aantrekken van een omvangrijke geldlening voor de nieuwbouw van het Eijkhagencollege.