3.3 Financiële positie

In onderstaande tabellen worden de mutaties aangegeven in de lasten, baten en saldo van baten en lasten per programma tussen de meerjarenschijf 2023 zoals opgenomen in de begroting 2022 inbegrepen de doorwerking van besluitvorming in het 1e halfjaar van 2022 en de nieuwe in deze begroting te presenteren begroting 2023.

Voor het beoordelen van de financiële positie is het inzicht in de incidentele baten en lasten relevant.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en de provincies hebben in het gemeenschappelijke financieel toezichtkader 2020 de begrippen “incidentele baten en lasten” nader aangegeven. In het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader 2020 geven de provinciale toezichthouders een uitleg van deze begrippen. De aard van de begrotingspost is in eerste instantie bepalend of een post als structureel of incidenteel aangemerkt wordt. Incidentele baten en lasten betreffen die posten die het begrotingssaldo incidenteel beïnvloeden. Deze posten zijn tijdelijk c.q. hebben een eindig doel. Met andere woorden, er is een einddatum bekend. Drie of vier jaar opnemen van een raming is daarbij geen harde scheidslijn meer bij het bepalen of een begrotingspost structureel of incidenteel is. Wanneer de einddatum vier of vijf jaar ligt na het voor het eerst opnemen van een post, kan deze post nog steeds aangemerkt worden als incidenteel. Hoe verder de einddatum ligt na (het hulpmiddel van) drie jaar, hoe minder aannemelijk gemaakt kan worden dat er sprake is van een reële einddatum. Van een begrotingspost waarvan de einddatum over tien jaar ligt kan moeilijk aannemelijk gemaakt worden, dat deze post het begrotingssaldo incidenteel beïnvloedt. Waar de grens precies ligt is moeilijk aan te geven, aangezien het BBV geen scherpe definitie geeft wat structureel of incidenteel is. Het BBV laat ruimte aan de decentrale overheden omdat dit past bij de eigen beoordeling van de lokale omstandigheden. 

Medio 2021 hebben de toezichthouders van de twaalf provincies de handreiking verduidelijking structurele en incidentele baten en lasten gepubliceerd. Deze handreiking is bedoeld als een meer praktisch instrument om te bepalen hoe de baten en lasten moeten worden opgenomen in de begroting.
De wijzigingen in de BBV-regels van 2016 zijn gericht op een versterking van de transparantie van begroting en meerjarenraming. Relevant daarbij zijn de bepalingen dat voor zowel de (meer)jarenbegroting als de jaarrekening:
-    een overzicht van incidentele baten en lasten meerjarig per programma wordt gegeven en per programma ten minste de belangrijkste posten afzonderlijk worden gespecificeerd;
-    een overzicht van de structurele toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves meerjarig wordt opgenomen.

In navolgende tabel worden meerjarig de incidentele baten per programma gespecificeerd:

In navolgende tabel worden meerjarig de incidentele lasten per programma gespecificeerd:

In navolgende tabel worden meerjarig per programma de structurele toevoegingen (stortingen) aan reserves aangegeven.

In navolgende tabel worden meerjarig per programma de structurele onttrekkingen aan reserves aangegeven.

Onderstaand treft u de verplicht voorgeschreven recapitulatiestaat begrotingsevenwicht voor de begroting 2023 en de bijbehorende meerjarenschijven 2024 tot en met 2026 aan.

Elk jaar besluiten Gedeputeerde Staten van Limburg voor aanvang van het begrotingsjaar of repressief of preventief toezicht voor onze gemeente van toepassing is. Dit is gebaseerd op artikel 2013 van de Gemeentewet. Repressief toezicht is regel en houdt in dat we de begroting en de begrotingswijzigingen direct kunnen uitvoeren (zonder voorafgaande goedkeuring).

Op 7 juli 2020 heeft het college van Gedeputeerde Staten van Limburg het financieel verdiepingsonderzoek 2020 gemeente Landgraaf vastgesteld. Het verdiepingsonderzoek is een belangrijk onderdeel van de wijze waarop het financieel toezicht bij de Provincie Limburg sinds 2005 wordt uitgevoerd. Dit onderzoek gaat verder dan het traditionele (jaarlijkse) begrotingsonderzoek. 
Er wordt als het ware een foto gemaakt van de financiële positie en financiële functie. De provincie gebruikt het verdiepingsonderzoek om de toezichtvorm voor in principe vier jaar te bepalen, en in dit geval voor de periode 2020-2023. Op basis van dit onderzoek heeft de provincie vastgesteld dat de gemeente Landgraaf aan de voorwaarden van meerjarig repressief toezicht voldoet. 

Vanwege het belang van de horizontale verantwoording en het verticale toezicht is de Gemeentewet in 2015 gewijzigd en wordt het begrip “evenwicht” nader gepreciseerd in die zin dat het een “structureel en reëel evenwicht” is. Indien de begroting 2023 niet structureel en reëel in evenwicht is, geldt als basisregel dat uiterlijk dit evenwicht –  in verband met het niet opschuivend meerjarenperspectief - in 2025 tot stand zal worden gebracht.

Met het begrip “structureel” evenwicht wordt bedoeld dat in de begroting:
-    de structurele baten tenminste alle structurele lasten dekken,
-    de incidentele baten alleen incidentele lasten dekken.

De structurele baten zijn voor het begrotingsjaar 2023 en de meerjarenschijven 2024 en 2025  aanzienlijk hoger dan de structurele lasten, waardoor voor die jaren sprake is van structureel begrotingsevenwicht.  Voor de meerjarenschijf 202 zijn de structurele baten afgerond € 0,7 mln. lager dan de structurele lasten. Daarom is de meerjarenschijf 2026 structureel niet in evenwicht. 

De primitieve begroting 2023 en de daarbij behorende meerjarenschijven zijn gebaseerd op de financiële effecten van de meicirculaire 2022. Indien wij de financiële effecten van de september circulaire 2022 meenemen bij de bepaling van het structureel evenwicht, dan is ook de meerjarenschijf 2026 ruim structureel in evenwicht.

Het reëel begrotingsevenwicht houdt in dat de provincie onderzoek doet naar de realiteit van de ramingen in de begroting. Daarbij dienen de begroting en de meerjarenramingen alle ramingen volledig te bevatten. De beoordelingsaspecten van de provincie richten zich meer specifiek op de raming van de algemene uitkering uit het Gemeentefonds, de loon- en prijscompensatie voor 2023 en volgende jaren, de hardheid en haalbaarheid van opgenomen taakstellingen/bezuinigingsmaatregelen, verliesgevende grondexploitaties, de algemene reserve en de post onvoorziene uitgaven.  

De voorgenomen investeringen voor het jaar 2023 bedragen afgerond in totaal afgerond € 11 miljoen en zijn als volgt over de programma’s verdeeld:

Voor een gedetailleerd overzicht van de vervangings- en uitbreidingsinvesteringen 2023 verwijzen wij naar bijlage 3. De investeringen kunnen in de volgende clusters worden verdeeld:

Rioolinvesteringen
De investeringen m.b.t. riolen zijn gebaseerd op het in oktober 2016 vastgestelde ISW. De investeringen voor riolen voor 2023 bedragen afgerond € 5,9 miljoen (gelijk aan 2022). De structurele lasten voortvloeiende uit de rioolinvesteringen worden gedekt via de tarieven voor de rioolheffing. 

Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen (exclusief rioolinvesteringen)
Voor 2023 bedraagt de omvang van de noodzakelijke uitbreidings- en geplande vervangingsinvestering (niet zijnde rioolinvesteringen) afgerond € 4,6 miljoen. Hierin is ruim € 0,3 miljoen opgenomen voor investeringen in de bedrijfsvoering. Op grond van de nieuwe BBV-voorschriften valt bedrijfsvoering onder programma 0 (bestuur en ondersteuning).

Gedekte investeringen - duurzame meerjaren onderhouds programma’s (MOP’s) en meerjaren investerings programma’s (MIP’s))
Dit betreft investeringen waarbij de uit de investeringen voortvloeiende begrote kapitaallasten volledig zijn gecompenseerd door verlaging van geraamde lasten. Deze kapitaallasten veroorzaken daarom geen nadelig budgettair effect en drukken niet op de jaarlijks beschikbare vaste ruimte voor kapitaallasten. Dit in tegenstelling tot het hierboven beschreven cluster van de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen.

Dekking kapitaallastruimte
Jaarlijks wordt een vaste ruimte in de begroting ‘’geoormerkt’’ ter dekking van de kapitaallasten die voortvloeien uit de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen. Voor de periode 2023-2026 is, evenals voorgaande jaren ruimte in de meerjarenbegroting vrijgemaakt voor de structurele (kapitaal)lasten (de afschrijving) voortvloeiende uit de  uitbreidings- en vervangingsinvesteringen (excl. B.T.W.). Deze ruimte is opgebouwd uit afgerond € 150 duizend voor lasten voortvloeiende uit de noodzakelijke vervangings- en geplande uitbreidingsinvesteringen in de programma’s en afgerond € 50 duizend ten behoeve van investeringen in de bedrijfsvoering. 

Navolgende tabel biedt inzicht in het verloop van de reserves en voorzieningen van de balans. Gestart wordt met het jaar 2021, waarin tevens rekening is gehouden met het resultaat van de jaarrekening 2021. Vervolgens wordt het begrote verloop per 1 januari t/m het jaar 2027 weergegeven. 

De totale omvang van alle reserves stijgt in de meerjarenbegroting 2023-2026 met ruim € 11 mln. De algemene reserve stijgt vanaf 1 januari 2023 tot 1 januari 2027 met ruim € 17,5 mln. Daartegenover staat een daling van zowel de egalisatiereserves als de afschrijvingsreserves met elk € 3 mln. 

De algemene reserve wordt tot en met 2025 gevoed door een jaarlijkse vaste storting ten laste van de exploitatie van € 0,75 mln. Vanaf 2026 wordt, gezien de fors toegenomen omvang van de algemene reserve, deze jaarlijkse vaste storting beëindigd.

De omvang van de totale voorzieningen stijgt in de meerjarenbegroting 2023-2026  met circa  € 2 mln.

De gemeente heeft als werkgever naast verplichtingen voor het huidige personeel ook verplichtingen ten aanzien van het voormalige personeel.
Het betreft uitkeringen in relatie tot:
-    Verlofrechten;
-    Vakantierechten;
-    Wachtgeldverplichtingen voormalige wethouders;
-    Pensioenverplichtingen wethouders;
-    WW-verplichtingen;
-    WAO/WIA/WGA-verplichtingen.

De financiële gevolgen van bovenstaande rechten en verplichtingen zijn, indien van toepassing, verwerkt in de exploitatie. Voor de pensioenverplichtingen van wethouders en wachtgeldverplichtingen voormalige wethouders zijn separate voorzieningen in gebruik die jaarlijks op basis van de actuariële berekeningen wordt bijgesteld. Ook de WIA- en oude WAO-verplichtingen worden jaarlijks bijgesteld. In het kader van de WIA is de gemeente eigen risicodrager.  

In deze paragraaf worden de baten en lasten van de navolgende taakvelden die onderdeel uitmaken van programma 0 nader uitgesplitst. 

-    Overhead (040)
-    Treasury (050)
-    OZB-woningen (061)
-    OZB niet-woningen (062)
-    Belastingen overig (064)
-    Algemene uitkering en overige uitkeringen Gemeentefonds (070)
-    Overige baten en lasten (080)
-    Vennootschapsbelasting (090)

Deze baten en lasten omvatten financieel gerelateerde zaken en hebben een algemeen karakter.

Met het oog op een betere raming en beheersing van het EMU-saldo wordt in het nieuwe BBV een geprognosticeerde balans voorgeschreven en het meerjarig opnemen van het EMU-saldo in een begrotingsparagraaf. Met het opnemen van een geprognosticeerde balans krijgt de raad meer inzicht in de ontwikkeling van onder meer investeringen, het aanwenden van reserves en voorzieningen en in de financieringsbehoefte.

Omdat gemeenten (nog) niet afgerekend worden bij overschrijding van de referentiewaarde worden vanaf 2016 geen individuele referentiewaarden voor het EMU-tekort per gemeente berekend. Wel is het mogelijk ons EMU-saldo aan de hand van de begroting te berekenen. Voorheen gebeurde dat door middel van de zgn. EMU-enquête. Vanaf het begrotingsjaar 2017 schrijft het nieuwe BBV voor dat de gemeente een geprognosticeerde balans moet opstellen en hieruit het EMU-saldo moeten afleiden.

In de paragraaf Financiering (hoofdstuk 2, paragraaf 2.2.3) treft u een overzicht aan van de geprognosticeerde balans en een berekening van het EMU-saldo aan. Uit de berekening zoals opgenomen in de paragraaf financiering - geprognosticeerde balans blijkt dat we voor de jaren 2023 tot en met 2026 een EMU-tekort verwachten.

Naast een beoordeling van het exploitatiesaldo maakt ook een aantal verplicht voorgeschreven financiële kengetallen en de weerstandsratio onderdeel uit van de beoordeling van de financiële positie. Deze kengetallen en de weerstandratio’s zijn uitgewerkt in de paragraaf weerstandvermogen en risicomanagement. Onderstaande analyse is dan ook identiek aan de analyse in die paragraaf. 
Op basis van de weerstandsratio en het structureel exploitatiesaldo is de financiële positie van de gemeente Landgraaf ten opzichte van de begroting 2022 verbeterd en als solide te typeren. 
De weerstandscapaciteit (omvang algemene reserve) is aanzienlijk gestegen vergeleken met de begroting 2022 en neemt in meerjarenperspectief fors toe. De weerstandsbehoefte (inschatting van de risico’s) is aanzienlijk gestegen ten opzichte van de begroting 2022 en blijft meerjarig nagenoeg gelijk. De weerstandsratio is m.i.v. 2025 zelfs boven de signaleringsnorm.   
In tegenstelling tot de begroting 2022 is in de eerste 3 jaarschijven (2023-2025) van de begroting 2023  wel sprake van structureel begrotingsevenwicht, waarbij voor de jaren 2024 en 2025 de structurele baten ruim hoger zijn dan de structurele lasten. Dit laatste uitgaande van de geldende afspraak dat de algemene uitkering beschouwd mag worden als structurele baat ook indien de omvang van deze uitkering in het laatste jaar opvallend lager is.

Voor de meerjarenschijf 2026 is geen sprake van structureel evenwicht. Echter als wij nu al rekening zouden houden met de financiële effecten van de september circulaire 2022 dan is ook voor de meerjarenschijf 2026 sprake van structureel begrotingsevenwicht. Het relatief kleine tekort van € 0,7 mln. slaat om in een ruim overschot (structurele baten > structurele lasten).

Uit de kengetallen die direct of indirect een relatie hebben met onze vermogens- en schuldpositie valt te concluderen dat onze schuldpositie weliswaar nog steeds valt binnen de Categorie A maar wel langzaam minder sterk wordt. Dit is mede het gevolg van het aantrekken van een omvangrijke geldlening voor de nieuwbouw van het Eijkhagencollege.