3.3 Financiële positie

In onderstaande tabellen worden de mutaties aangegeven in de lasten, baten en saldo van baten en lasten per programma tussen de meerjarenschijf 2024 zoals opgenomen in de begroting 2023 inbegrepen de doorwerking van besluitvorming in het 1e halfjaar van 2023 en de nieuwe in deze begroting te presenteren begroting 2024.

(cijfers x € 1.000)
Omschrijving	2024 oud	Mutaties BATEN begroting		2024 nieuw
		Bestaand beleid	Nieuw beleid
0. Bestuur en ondersteuning	104.170	17.315	4.420	125.905
1. Veiligheid	311	100	0	411
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	633	0	0	633
3. Economie	136	24	0	160
4. Onderwijs	193	463	0	656
5. Sport, cultuur en recreatie	346	0	0	346
6. Sociaal domein	21.278	-4.557	0	16.721
7. Volksgezondheid en milieu	10.637	772	0	11.409
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	597	30	0	627
TOTAAL	138.301	14.147	4.420	156.868
Tabel: Baten begroting 2024 versus meerjarenschijf 2024 van de begroting 2023
Omschrijving	2024 oud	Mutaties LASTEN begroting		2024 nieuw
		Bestaand beleid	Nieuw beleid
0. Bestuur en ondersteuning	31.392	5.611	3.602	40.605
1. Veiligheid	4.579	488	0	5.067
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	4.949	103	90	5.142
3. Economie	743	29	150	922
4. Onderwijs	2.984	1.564	47	4.595
5. Sport, cultuur en recreatie	6.821	129	608	7.558
6. Sociaal domein	73.008	4.457	502	77.967
7. Volksgezondheid en milieu	10.690	749	0	11.439
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	3.135	51	387	3.573
TOTAAL	138.301	13.181	5.386	156.868
Tabel: Lasten begroting 2024 versus meerjarenschijf 2024 van de begroting 2023
Saldi van baten minus lasten	2024	2025	2026	2027
0. Bestuur en ondersteuning	12.522	9.453	7.211	7.323
1. Veiligheid	-388	-441	-497	-640
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	-193	-221	-173	-225
3. Economie	-155	-61	2	15
4. Onderwijs	-1.148	-1.898	-189	-215
5. Sport, cultuur en recreatie	-737	-850	-947	-1.023
6. Sociaal domein	-9.516	-5.303	-5.042	-4.840
7. Volksgezondheid en milieu	23	-203	-290	-330
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	-408	-476	-75	-65
TOTAAL baten minus lasten	0	0	0	0
Tabel: Mutaties in saldi van baten minus lasten per programma 2024 t/m 2027 in vergelijking tot de meerjarenschijven
behorende bij de programmabegroting 2023 '+ = saldo gunstiger / - = saldo nadeliger

Voor het beoordelen van de financiële positie is het inzicht in de incidentele baten en lasten relevant. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties en de provincies hebben in het gemeenschappelijke financieel toezichtkader 2020 de begrippen 'incidentele baten en lasten' nader aangegeven. In het Gemeenschappelijk Financieel Toezichtkader 2020 geven de provinciale toezichthouders een uitleg van deze begrippen. De aard van de begrotingspost is in eerste instantie bepalend of een post als structureel of incidenteel aangemerkt wordt. Incidentele baten en lasten betreffen die posten die het begrotingssaldo incidenteel beïnvloeden. Deze posten zijn tijdelijk c.q. hebben een eindig doel. Met andere woorden, er is een einddatum bekend. Drie of vier jaar opnemen van een raming is daarbij geen harde scheidslijn meer bij het bepalen of een begrotingspost structureel of incidenteel is. Wanneer de einddatum vier of vijf jaar ligt na het voor het eerst opnemen van een post, kan deze post nog steeds aangemerkt worden als incidenteel. Hoe verder de einddatum ligt na (het hulpmiddel van) drie jaar, hoe minder aannemelijk gemaakt kan worden dat er sprake is van een reële einddatum. Van een begrotingspost waarvan de einddatum over tien jaar ligt kan moeilijk aannemelijk gemaakt worden, dat deze post het begrotingssaldo incidenteel beïnvloedt. Waar de grens precies ligt is moeilijk aan te geven, aangezien het BBV geen scherpe definitie geeft wat structureel of incidenteel is. Het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) laat ruimte aan de decentrale overheden omdat dit past bij de eigen beoordeling van de lokale omstandigheden. 

Medio 2021 hebben de toezichthouders van de twaalf provincies de handreiking verduidelijking structurele en incidentele baten en lasten gepubliceerd. Deze handreiking is bedoeld als een meer praktisch instrument om te bepalen hoe de baten en lasten moeten worden opgenomen in de begroting. 

Een aantal in deze begroting verwerkte ruimtevragen voor nieuw beleid leiden niet tot structurele lasten, maar alleen tot lasten voor 2024 of voor 2024 én 2025. Dit betreffen daarom incidentele ruimtevragen welke worden gedekt door aanwending van de algemene reserve. De incidentele ruimtevraag ‘werkbudget Ruimtelijke Ordening’ wordt gedekt door aanwending van de reserve Transformatie. De uit deze ruimtevragen voortvloeiende lasten zijn daarom als incidentele last opgenomen.   

(cijfers x € 1.000)
Omschrijving		Lasten 2024		Baten 2024		Lasten 2025		Baten 2025
	i	s	i	s	i	S	i	s
0. Bestuur en ondersteuning	14.803	25.802	15.262	110.643	9.712	103.711	3.833	109.453
1. Veiligheid	0	5.067	0	411	0	394	0	394
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	90	5.052	0	633	50	584	0	634
3. Economie	150	772	0	160	60	107	0	167
4. Onderwijs	94	4.501	0	656	748	-68	0	680
5. Sport, cultuur en recreatie	18	7.540	0	346	0	352	0	352
6. Sociaal domein	1.416	76.551	0	16.721	265	19.125	0	19.390
7. Volksgezondheid en milieu	0	11.439	0	11.409	0	11.621	0	11.621
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	388	3.185	0	627	398	234	0	632
TOTAAL	16.959	139.909	15.262	141.606	11.233	136.060	3.833	143.323
Tabel: Overzicht incidentele en structurele lasten en baten per programma voor 2024 en 2025
(cijfers x € 1.000)
Omschrijving		Lasten 2026		Baten 2026		Lasten 2027		Baten 2027
	i	s	i	s	i	s	i	s
0. Bestuur en ondersteuning	2.524	23.297	3.750	105.278	4.373	21.960	3.962	107.328
1. Veiligheid	0	5.362	0	394	0	5.505	0	394
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	0	5.299	0	634	0	5.351	0	634
3. Economie	0	800	0	172	0	792	0	177
4. Onderwijs	0	5.423	0	744	0	5.472	0	767
5. Sport, cultuur en recreatie	0	7.908	0	352	0	7.984	0	352
6. Sociaal domein	0	76.780	0	17.905	0	76.390	0	17.717
7. Volksgezondheid en milieu	0	12.034	0	11.724	0	12.172	0	11.822
8. Volkshuisv., RO en sted.vern.	0	3.354	0	602	0	3.344	0	602
TOTAAL	2.524	140.257	3.750	137.805	4.373	138.970	3.962	139.793
Tabel: Overzicht incidentele en structurele lasten en baten per programma voor 2026 en 2027
(cijfers x € 1.000)
Omschrijving		2024		2025		2026		2027
Resultaat begrotingsjaar		0		0		0		0
Correctie eenmalige baten (-)		-15.262		-3.833		-3.750		-3.962
Correctie eenmalige lasten (+)		16.959		11.233		2.524		4.373
Gecorrigeerd saldo (structurele ruimte)		1.697		7.400		-1.226		411
Tabel: Overzicht structurele meerjarensaldi

In navolgende tabel worden meerjarig de incidentele baten per programma gespecificeerd:

						(cijfers x € 1.000)
Programma	Omschrijving incidentele baten	2024	2025	2026	2027	Toelichting
0	Aanwending algemene reserve	3.500				Ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'voeden reserve Transformatie' (RVC exp 15) wordt de algemene reserve voor een bedrag van € 3,5 miljoen. in 2024 aangewend.
0	Aanwending algemene reserve			1.771	2.144	In de Kadernota 2024 zijn, teneinde een structurele ruimte voor nieuw beleid van € 750 duizend vrij te maken, de saldi 2024-2027 geëgaliseerd door de in de 'oude' meerjarenschijven 2024 en 2025 gestorte bedragen in de algemene reserve te verlagen. In de meerjarenschijven 2026 en 2027 wordt de algemene reserve hiervoor aangewend voor ruim € 1,5 miljoen. respectievelijk € 1,9 miljoen. Daarnaast wordt de algemene reserve in 2026 en 2027 aangewend teneinde de betreffende meerjarenschijven incidenteel sluitend te maken (circa € 200 duizend).
0	Aanwending egalisatiereserve algemene uitkering	3.637				In het kader van het egaliseren van het budgettaire effect van de algemene uitkering (mei-circulaire 2023) wordt in 2024 een bedrag van ruim € 3,6 miljoen. aan de egalisatiereserve algemene uitkering onttrokken. Deze reserve is ten laste van de algemene reserve in 2024 gevoed met € 3,5 miljoen.
0	Aanwending egalisatiereserve compensatie wegvallend dividend Essent	133	133	133	123	Teneinde het budgettaire nadeel van het wegvallende Essent dividend te kunnen opvangen is hiervoor een egalisatiereserve in het leven geroepen en gevoed. In 2027 wordt deze voor de laatste keer aangewend.
0	Kleine incidentele baten programma 0	59	12			Betreft enerzijds de aanwending van de algemene reserve ter dekking van de incidentele ruimtevraag digitaliseren raadsproces (begroting 2023, meerjarenschijf 2024 - ruimtevraag college exp.17) van € 6 duizend en ter dekking van de ruimtevraag versterken van het vrijwilligersbeleid vanuit de participatiewet van € 12 duizend (begroting 2024 en meerjarenschijf 2025 - ruimtevraag college exp 02 gedeeltelijk). Anderzijds wordt in 2024 de reserve IZA voor de laatste keer voor een bedrag van € 41duizend aangewend.
1	Kleine incidentele baten programma 1	24	24	24	24	Betreft de jaarlijks begrote aanwending van de reserve evenementen. Eenzelfde bedrag wordt jaarlijks in deze reserve onttrokken (zie incidentele lasten). Dit heeft daarom geen invloed op het structurele evenwicht.
2	Aanwending onderhoudsreserve binnenring	107	107	107	107	Betreft de jaarlijks begrote aanwending van de onderhoudsreserve binnenring. Eenzelfde bedrag wordt jaarlijks in deze reserve gestort (zie incidentele lasten). Dit heeft daarom geen invloed op het structurele evenwicht.
2	Aanwending algemene reserve	90	50			Ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'gebiedsaanpak Smart Mobility' (RVC exp 11) wordt in 2024 de algemene reserve aangewend voor een bedrag van € 40 duizend. Daarnaast wordt de algemene reserve zowel in 2024 als 2025 aangewend voor een bedrag van € 50 duizend ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'vervanging elementverharding' (RVC exp 18).
3	Aanwending algemene reserve	150	60			Ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'werkbudget vrijetijdseconomie en evenementen' (RVC exp 17) wordt in 2024 de algemene reserve aangewend voor een bedrag van € 90 duizend. Daarnaast wordt de algemene reserve zowel in 2024 als 2025 aangewend voor een bedrag van € 60 duizend ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'Regionale Economische Samenwerking' (RVC exp 13 van de bij de begroting 2023 behorende meerjarenschijf 2024).
4	Aanwending algemene reserve	94				Ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'naschools aanbod/Rijke schooldag' (RVC exp 13) wordt in 2024 de algemene reserve aangewend voor een bedrag van € 90 duizend.
4	Aanwending algemene reserve		747			De algemene reserve wordt in 2025 aangewend ter dekking van de lasten van de extra afschrijving van de boekwaarden van de oude school.
5	Kleine incidentele baten programma 5	25	7	7	7	Betreft enerzijds de aanwending van de reserves monumenten en instandhouding religieus erfgoed van in totaal € 12 duizend per jaar. Eenzelfde bedrag ook jaarlijks in deze reserves gestort en derhalve heeft dit geen effect op het structureel evenwicht. Daarnaast wordt in 2024 de algemene reserve aangewend ter dekking van de lasten van de incidentele ruimtevraag 'revitaliseren kermissen' van ruim € 18 duizend (RVC exp 25A van de bij de begroting 2023 behorende meerjarenschijf 2024).
6	Aanwending egalisatiereserve BUIG	1.313	1.110	805	653	Teneinde de BUIG tekorten (uitkeringslasten minus te ontvangen rijksvergoeding) jaarlijks te kunnen dekken, wordt de daarvoor ingestelde egalisatiereserve BUIG aangewend.
6	Aanwending algemene reserve	850	850	850	850	Voor de periode 2024 tot en met 2027 wordt jaarlijks ten laste van de algemene reserve de egalisatiereserve BUIG gevoed met € 850 duizend. Dit teneinde een toereikende egalisatiereserve te hebben die de jaarlijkse afnemende BUIG tekorten kan opvangen. Indien na 2027 nog sprake is van BUIG tekorten en de egalisatiereserve niet toereikend is, dan zal een nieuw raadsbesluit moeten worden genomen om de egalisatie reserve bij te storten ten laste van de algemene reserve.
6	Aanwending algemene reserve	1.290	265			Ter dekking van de navolgende incidentele ruimtevragen wordt de algemene reserve in 2024 voor in totaal € 1,29 miljoen. ingezet: lasten transformatieplan WMO, verhoging subsidie aan Welsun, aanpak arbeidsmarkt met meer arrangementen met loonkostensubsidie, versterken vrijwilligersbeleid vanuit de participatiewet (ook 2025) en het project Participatie@work (ook 2025).
6	Aanwending reserve stimuleren, verbeteren en samenwerken	69				Betreft de dekking van de incidentele lasten van innovatieve projecten op het gebied van samenwerking binnen het sociaal domein. De reserve Stimulering verbinden en Samenwerken wordt ingezet ter dekking van deze lasten.
6	Kleine incidentele baten programma 6	58				In het kader van het Jeugd Preventieplan heeft de raad gedurende 3 jaren € 600 duizend per jaar beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn in de reserve Jeugd Preventieplan gestort. In 2024 wordt de restant reserve van € 58 duizend ingezet en worden voor dat totaalbedrag incidentele lasten in geraamd.
7	Kleine incidentele baten programma 7	57	51	53	54	Betreft de aanwending van de reserves Klimaatbeleid en Gezond in de Stad ter dekking van lasten die in dat kader zijn begroot.
8	'voeden reserve Transformatie' (RVC exp 15)	3.400				Ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'voeden reserve Transformatie' (RVC exp 15), wordt de algemene reserve voor € 3,4 miljoen aangewend.
8	Aanwending algemene reserve	287	298			Ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'capaciteit Omgevingswet' (RVC exp 14), wordt de algemene reserve aangewend.
8	Aanwending reserve Transformatie	100	100			Ter dekking van de incidentele ruimtevraag 'werkbudget Ruimtelijke Ordening' (RVC exp 16), wordt de reserve Transformatie aangewend.
8	Kleine incidentele baten programma 8	19	19			Betreft de aanwending van de reserve af te stoten panden ter dekking van incidentele lasten die in dat kader in 2024 en 2025 worden geraamd.
	Totaal	15.262	3.833	3.750	3.962
Tabel: Overzicht incidentele baten

Op grond van de BBV-voorschriften vinden de ramingen en boekingen van mutaties in reserves allemaal plaats via taakveld 010 en dus binnen programma 0 Bestuur en ondersteuning. In bovenstaande tabel hebben wij voor de betreffende mutaties aangegeven in relatie tot welke lasten in welk programma deze onttrekkingen staan.

In navolgende tabel worden meerjarig de incidentele lasten per programma gespecificeerd:

							(cijfers x € 1.000)
	Programma	Omschrijving incidentele lasten	2024	2025	2026	2027	Toelichting
	0	Doorwerking van de in de begroting 2023 in de meerjarenschijven 2024 en 2025 verwerkte incidentele stortingen in de algemene reserve voortvloeiend uit de meicirculaire 2022	2.500	4.500			Op basis van de meicirculaire 2022 hebben wij in de begroting 2023 een structureel positief budgettair effect van ruim € 10 miljoen verwerkt. Daarnaast hebben wij in de meerjarenschijven 2024 en 2025 de incidenteel hogere budgettair positieve effecten in de algemene reserve gestort. In de begroting 2024 en bijbehorende meerjarenschijf 2025 hebben wij deze incidentele stortingen in de algemene reserve ongewijzigd verwerkt.
	0	Doorwerking van de in de begroting 2023 in de meerjarenschijven 2024 en 2025 verwerkte incidentele stortingen in de algemene reserve van de positieve begrotingsaldi	2.748	928			Het incidentele deel van de batige saldi van de meerjarenschijven 2024 en 2025 behorende bij de begroting 2023 wordt in de algemene reserve gestort. Deze saldi zijn vervolgens gemuteerd voor de gevolgen van de Kadernota 2024 alsmede ter egalisering van de hogere kapitaallasten van de nieuwbouw Eijkhagencollege. De dan resterende incidentele bedragen worden in begroting 2024 en de meerjarenschijf 2025 in de algemene reserve gestort.
	0	Vaste storting ten laste van de exploitatie in de algemene reserve	750	750	750	750	Ten laste van de exploitatie wordt incidenteel tot en met 2027 € 750 duizend in de algemene reserve gestort. Dit is met name noodzakelijk om de aanzienlijke aanwending van de algemene reserve in 2024 ter dekking van de incidentele ruimtevragen toereikend te compenseren. Indien de vaste storting ten laste van de exploitatie ook na 2027 dient te worden gecontinueerd, zal dat via een nieuw raadsbesluit vorm worden gegeven. Reservemutaties (m.u.v. afschrijvingsreserves) dienen als incidenteel te worden getypeerd. Bovendien hebben de stortingen een onvoorwaardelijke einddatum, namelijk 2027, waardoor ze eveneens als incidenteel zijn te beschouwen.
	0	Storting ten laste van de algemene reserve in de egalisatiereserve algemene uitkering	3.500				Aangezien wij ten onrechte op het spoor zijn gezet dat egalistiereserves zouden moeten worden opgeheven, hebben wij in de begroting 2023 niet meer gezorgd dat de egalisatiereserve algemene uitkering een toereikende omvang heeft. Teneinde de budgettaire effecten van de meicirculaire 2023 voor de jaren 2024-2027 te kunnen egaliseren zal de egalisatiereserve algemene uitkering weer een toereikende omvang moeten hebben. Daarom wordt ten laste van de algemene reserve in 2024 incidenteel een bedrag van € 3,5 miljoen gestort in de egalisatiereserve algemene uitkering. In de jaren 2025 tot en met 2027 wordt dit teruggestort in de algemene reserve.
	0	Terugstorting in algemene reserve		759	472	2.377	Het egaliseren van de batige budgettaire effecten van de meicirculaire 2023 voor de jaren 2025 tot en met 2027 heeft tot gevolg, dat in die jaren voor in totaal ruim € 3,5 miljoen teruggestort wordt in de algemene reserve. Alle stortingen hebben een incidenteel karakter.
	0	Doorwerking van de in de meerjarenschijven 2024 en 2025 behorende bij de begroting 2023 in de egalisatiereserve algemene uitkering gestorte bedragen	222	962			Op basis van de meicirculaire 2022 hebben wij in de bij de begroting 2023 behorende meerjarenschijven 2024 en 2025 incidenteel bedragen in de egalisatiereserve algemene uitkering gestort. In de begroting 2024 hebben wij dit ongewijzigd verwerkt.
	0	Lasten in het kader van de Wet Open Overheid	53	53	53		Tegenover de via een decentralisatie-uitkering gedurende de jaren 2022-2026 te ontvangen incidentele middelen voor de Wet Open Overheid ramen wij de in dat kader te maken incidentele lasten (einddatum 2026) van € 53 duizend per jaar.
	0	Kleine incidentele last programma 0	54	48	36	36	Betreft de begrote incidentele lasten in het kader van het digitaliseren van het raadsproces van € 6 duizend (begroting 2023, meerjarenschijf 2024 - ruimtevraag college exp.17) en het versterken van het vrijwilligersbeleid vanuit de participatiewet van € 12 duizend (begroting 2024 en meerjarenschijf 2025 - ruimtevraag college exp 02 gedeeltelijk). Daarnaast wordt voor de jaren 2024 t/m 2027 het voordeel van de verlaging van de storting in de onderhoudsvoorziening Burgerhoes en Emile Erensplein van in totaal € 36 duizend per jaar gestort in de algemene reserve. Deze storting zal t/m 2027 plaatsvinden, daarna wordt het voordeel in de exploitatie geraamd. Indien de storting in de algemene reserve ook na 2027 gecontinueerd dient te worden, dan dient dit door een nieuw raadsbesluit vorm te worden gegeven.
	1	Kleine incidentele lasten programma 1	24	24	24	24	Betreft de jaarlijks begrote storting in de reserve evenementen. Eenzelfde bedrag wordt jaarlijks aan deze reserve onttrokken (zie incidentele baten). Dit heeft daarom geen invloed op het structurele evenwicht.
	2	Storting in onderhoudsreserve binnenring	107	107	107	107	Betreft de jaarlijks begrote storting in de onderhoudsreserve binnering. Eenzelfde bedrag wordt jaarlijks aan deze reserve onttrokken (zie incidentele baten). Dit heeft daarom geen invloed op het structurele evenwicht.
	2	Lasten wegen en trottoirs	40				Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'gebiedsaanpak Smart Mobility' (RVC exp 11). Zowel landelijk, provinciaal als regionaal wordt er in alle nieuwe beleidsdocumenten vol ingezet op het reduceren van het autogebruik en het stimuleren van de fiets. Het beinvloeden van het reisgedrag is op gemeentelijk niveau lastig onder andere omdat de effecten ervan de gemeentegrens overstijgen. Daarom is met alle 16 gemeenten binnen de regio zuid Limburg afgesproken dit gezamenlijk op te gaan pakken en het programmabureau Zuid Limburg Bereikbaar (ZLB) hiervoor in te zetten. Onder de noemer 'Gebiedsaanpak Smart Mobility' worden sinds 2023 een breed scala aan samenhangende activiteiten uitgevoerd waarbij werkgevers, inwoners en bezoekers worden benaderd om na te denken over hun mobiliteitsbeleid en hun mobiliteitsgedrag en concreet om de (benzine/diesel)auto te vervangen door een slim en schoon alternatief zoals de fiets, e-bike of het openbaar vervoer. Alle inspanningen moeten ertoe leiden dat bedrijven duurzamer mobiliteitsbeleid gaan voeren en dat inwoners, forenzen en bezoekers minder vaak de (fossiele) auto pakken en vaker gaan fietsen, thuiswerken en het OV gebruiken. De totale kosten van het inzetten van ZLB ten behoeve van de werkgeversaanpak en fietsstimulering voor de periode tot en met 2026 (inclusief promotie Velocity) bedraagt jaarlijks circa € 1,27 miljoen. De Provincie neemt hiervan de helft voor haar rekening. De rest wordt verdeeld over de 16 deelnemende gemeenten. Voor Landgraaf betekent dit jaarlijks tot en met 2026 € 40 duizend. Elke gemeente heeft dit geregeld, waarbij er een paar (voorlopig) hebben gekozen voor een jaarlijkse afweging. Wij hebben alleen voor 2024 hiervoor een bedrag geraamd. Het incidenteel gefinancierde beleid maakt deel uit van het onderzoeksplan 213A voor 2024. Op basis van de uitkomst van die evaluatie zullen wij beoordelen of hernieuwde financiering voor de jaren 2025 en 2026 wenselijk is. De raad zal vervolgens op basis van een integrale afweging van de dan voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit nemen omtrent het wel of niet continueren van dit beleid.
	2	Lasten verkeersbeleid	50	50			Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'vervanging elementverharding' (RVC exp 18). Wij hebben voor 2024 en 2025 middelen geraamd om de gevaarlijke situaties die slechte trottoirs met zich meebrengen alsmede het groeien van meer onkruid tussen losliggende tegels aan te pakken. Voor eind 2025 zal dit beleid geëvalueerd worden. Op basis van de uitkomst van die evaluatie zullen wij beoordelen of hernieuwde financiering voor de jaren na 2025 wenselijk is. De raad zal vervolgens op basis van een integrale afweging van de dan voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit nemen omtrent het wel of niet continueren van dit beleid. Gelet op de onvoorwaardelijke einddatum zijn deze lasten als incidenteel te typeren.
	3	Lasten Vrijetijdseconomie & Evenementen	90				Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'werkbudget vrijetijdseconomie en evenementen' (RVC exp 13). Dit budget is nodig om te kunnen voorzien in zowel opkomende kosten als investeringskracht om de aantrekkelijkheid van Landgraaf als recreatieve bestemming en evenementengemeente op niveau te houden én te optimaliseren conform de ambities die zijn neergelegd in de Nota Vrijetijdseconomie Landgraaf 2021-2030. Hier is sprake van een onvoorwaardelijke einddatum, aangezien eerst het beleid zal worden geëvalueerd alvorens de gemeenteraad na integrale afweging van de voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit zal nemen over voortzetting van dit beleid. Deze lasten zijn daarom als incidenteel te typeren.
	3	Lasten Regionale Economische Samenwerking	60	60			Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'Regionale Economische Samenwerking' (RVC exp 17). We werken op Zuid-Limburgse schaal samen om (economische) vraagstukken/uitdagingen aan te pakken die de gemeentegrenzen overstijgen. Dit gebeurt in een samenwerkingsvorm waarbij iedere gemeente zelfstandig kan besluiten bij te dragen aan regionale acties en/of projecten, met als gevolg dat er diverse 'coalitions of the willing' ontstaan. Afhankelijk van de ambities van de gemeente en/of de (sub)regio zullen we aansluiten bij initiatieven. Voor eind 2025 zal dit beleid geëvalueerd worden en zal de raad een nieuw besluit nemen over eventuele voortzetting van dit beleid. Gelet op de onvoorwaardelijke einddatum zijn deze lasten als incidenteel te typeren.
	4	Lasten Rijke schooldag (naschools aanbod)	94				Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'naschools aanbod/Rijke schooldag' (RVC exp 13 van de bij de begroting 2023 behorende meerjarenschijf 2024).Onlangs is bekend geworden dat de door Landgraaf aangevraagde subsidie Voorloperstraject Rijke Schooldag voor de Parkstadregio is toegekend (tot en met schooljaar 2024-2025). Op dit moment is nog niet duidelijk welke middelen hier vanuit het Rijk aan gekoppeld gaan worden. Wel staat vast dat we maar een beperkt aantal scholen kunnen doorontwikkelen voor wat betreft hun activiteitenaanbod op basis van deze subsidie. Omdat er een grote behoefte is aan het creëren van een Rijke schooldag, al dan niet voorzien van een (verlengd of naschools) extra aanbod gericht op brede talentontwikkeling en gezondheid, heeft de raad voor 2 jaar budget vastgesteld (tot en met eind schooljaar 2023-2024) waarin we in iedere wijk een naschools, verrijkt aanbod aanbieden dat toegankelijk is voor alle kinderen. Daarin staan brede talentontwikkeling en gezondheidsbevordering centraal. Het incidenteel gefinancierde beleid maakt deel uit van het onderzoeksplan 213A voor 2014. Op basis van de uitkomst van die evaluatie zullen wij beoordelen of hernieuwde financiering voor de jaren na 2024 wenselijk is. De raad zal vervolgens op basis van een integrale afweging van de dan voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit nemen omtrent het wel of niet continueren van dit beleid.
	4	Lasten Eijkhagencollege		748			In verband met de nieuwbouw van het Eijkhagencollege worden in 2025 de restant boekwaarden van de oude school extra afgeschreven. Deze eenmalige lasten worden gedekt via aanwending van de algemene reserve
	5	Kleine incidentele lasten programma 5	30	12	12	12	Betreft enerzijds de storting in de reserve monumenten en instandhouding religieus erfgoed van in totaal € 12 duizend per jaar en anderzijds de lasten van de incidentele ruimtevraag 'revitaliseren kermissen' van ruim € 18 duizend (RVC exp 25A van de bij de begroting 2023 behorende meerjarenschijf 2024). De storting van in totaal € 12 duizend is tot en met 2027. Indien de storting gecontinueerd dient te worden, dan zal hiervoor een nieuw besluit door de raad moeten worden genomen. Behalve dat stortingen in reserves als incidenteel worden beschouwd, is hier ook sprake van een onvoorwaardelijke einddatum. Ook om die reden zijn de stortingen als incidenteel te typeren. Op 3 oktober 2019 heeft de gemeenteraad € 33 duizend ter beschikking gesteld ten behoeve van de revitalisering van de 3 dorpskermissen in Schaesberg, Waubach en Nieuwenhagen. Voor een geslaagde kermis dient het kermisterrein uitstraling te hebben en met de beste attracties gevuld te zijn. Om dit te bereiken is de gemeente in zee gegaan met Kermisorganisatie & Advies Rob Meijers en heeft de gemeente gezorgd voor een aantrekkelijk randprogramma. Wij hebben alleen voor 2024 hiervoor een bedrag geraamd. Het incidenteel gefinancierde beleid maakt deel uit van het onderzoeksplan 213A voor 2024. Op basis van de uitkomst van die evaluatie zullen wij beoordelen of hernieuwde financiering voor de jaren na 2024 wenselijk is. De raad zal vervolgens op basis van een integrale afweging van de dan voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit nemen omtrent het wel of niet continueren van dit beleid.
	6	Verhoging subsidie aan Welsun	232				Betreft de incidentele verhoging van de subsidie aan Welsun in verband met de ruimtevragen begroting 2023 college exp 11 en 12. Het betreft de tijdelijke uitbreiding van de formatie buurtopbouwwerk en ouderenwerk. De lasten zijn incidenteel, aangezien het jaar 2024 de onvoorwaardelijke einddatum is.
	6	Lasten transformatieplan WMO	400				De lasten betreffen de herijking van de WMO-uitvoering met als doel te komen tot een transformatie om de stijgende kosten te beheersen en beroep op duurdere geïndiceerde zorg te verminderen. Gelet op het realiseren van een transformatie hebben de lasten een incidenteel karakter.
	6	Storting in egalisatiereserve BUIG	850	850	850	850	Voor de periode 2024 tot en met 2027 wordt ten laste van de algemene reserve de egalisatiereserve BUIG jaarlijks gevoed met € 850 duizend. Dit teneinde een toereikende egalisatiereserve te hebben die de jaarlijkse afnemende BUIG tekorten kan opvangen. Indien na 2027 nog sprake is van BUIG tekorten en de egalisatiereserve niet toereikend is, dan zal een nieuw raadsbesluit moeten worden genomen om de egalisatie reserve bij te storten ten laste van de algemene reserve. Gelet op de onvoorwaardelijke einddatum worden de stortingen in de egalisatiereserve als incidentele lasten beschouwd.
	6	Lasten arbeidsmarkt en -projekten	375				Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'aanpak arbeidsmarkt met meer arrangementen met loonkostensubsidie' (RVC exp 21 van de bij de begroting 2023 behorende meerjarenschijf 2024). De gespannen arbeidsmarkt heeft ervoor gezorgd dat direct plaatsbare kandidaten makkelijk een baan vinden. Het aanbod van direct plaatsbare (80-100%) is daarmee afgenomen. Dit betekent dat het de komende periode moeilijker wordt om, zonder de inzet van extra middelen, kandidaten aan het werk te helpen. Er heeft dan ook een verschuiving plaatsgevonden van de inzet van capaciteit van onze medewerkers. De krapte op de arbeidsmarkt biedt ook een heel mooi moment om ons te richten op het ontwikkelen en plaatsen van de groep 30-80%. Ondanks de krapte op de arbeidsmarkt zien we helaas dat werkgevers nog steeds terughoudend zijn om deze kandidaten een baan aan te bieden. Aan de werkgeverskant zullen we dan ook extra aandacht moeten schenken. In de begroting 2023 hebben wij hiervoor voor 2 jaar budget vastgesteld. Het incidenteel gefinancierde beleid maakt deel uit van het onderzoeksplan 213A voor 2024. Op basis van de uitkomst van die evaluatie zullen wij beoordelen of hernieuwde financiering voor de jaren na 2024 wenselijk is. De raad zal vervolgens op basis van een integrale afweging van de dan voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit nemen omtrent het wel of niet continueren van dit beleid. Dit ook vanwege de steeds veranderende arbeidsmarkt.
	6	Lasten jeugd preventieplan	58				In het kader van het Jeugd Preventieplan heeft de raad gedurende 3 jaren € 600 duizend per jaar beschikbaar gesteld. Deze middelen zijn in de reserve Jeugd Preventieplan gestort. In 2024 wordt de restant reserve van € 58 duizend ingezet en worden voor dat totaalbedrag incidentele lasten in 2024 geraamd. De in het kader van het Jeugd Preventieplan te maken lasten hebben een incidenteel karakter.
	6	Lasten verbinden en samenwerken	69				Betreft de incidentele lasten van innovatieve projecten op het gebied van samenwerking binnen het sociaal domein. De reserve Stimulering verbinden en Samenwerken wordt ingezet ter dekking van deze lasten.
	6	Lasten exploitatie MOB	282	265			Betreft de lasten van de incidentele ruimtevragen 'versterken vrijwilligersbeleid vanuit de participatiewet' (RVC exp 02 gedeeltelijk) en 'continuering project Vebego participatie@ work' (RVC exp 07). RVC exp 02 : Mensen met een participatiewetuitkering die vrijwilligerswerk doen en die hierbij nu geen begeleiding krijgen gaan we structureel ondersteunen bij het behouden van dit vrijwilligerswerk. Hierdoor voorkomen we uitval uit het vrijwilligerswerk en zorgen we voor meer contacten, structuur en zinvolle dagbesteding voor betrokkene. Hiermee geven we ook verdere invulling aan het uitgangspunt van de participatiewet dat iedereen participeert, hetgeen onderschreven is in het coalitieakkoord. Momenteel gaat het om een groep van 240 kandidaten die nog niet in de caseload van het mensontwikkelbedrijf zijn opgenomen (de totale groep 1 tot 30% arbeidsfit bestaat uit 392 personen). Om deze groep over te hevelen naar het mensontwikkelbedrijf en daar de begeleiding vorm te kunnen geven zijn 2 extra participatiecoaches op HBO niveau nodig én 1 ondersteuner van deze coaches op mbo niveau. Hiervoor is een incidenteel een bedrag van afgerond € 212 duizend voor 2024 en € 220 duizend voor 2025 geraamd. RVC exp 07 : In 2023 is gestart met het project Participatie@work. Met de beschikbare middelen kan alleen de groep die in 2023 start het 2-jarig traject afmaken. Om ook in 2024 mensen binnen 3 maanden na start met het project uit de uitkering te kunnen laten uitstromen wordt voorgestaan om in 2024 met een nieuwe groep te starten. Voor zover we ook in 2024 en 2025 onder de regels van het vangnet BUIG vallen levert dit geen netto-besparing op. Hiervoor is een incidenteel een bedrag van afgerond € 70 duizend voor 2024 en € 45 duizend voor 2025 geraamd. Voor eind 2025 zal het beleid van zowel RVC exp 02 als 07 geëvalueerd worden. Op basis van de uitkomst van die evaluatie zullen wij beoordelen of hernieuwde financiering voor de jaren na 2025 wenselijk is. De raad zal vervolgens op basis van een integrale afweging van de dan voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit nemen omtrent het wel of niet continueren van dit beleid. Gelet op de onvoorwaardelijke einddatum zijn deze lasten als incidenteel te typeren.
	6	Kleine incidentele last programma 6	18	19	19	20	Betreft de storting van het budgettaire voordeel van de 1e wijziging begroting 2023 van de Gr Omnibuzz in de algemene reserve. Deze storting is tot en met 2027 geraamd en daarna wordt het voordeel structureel in de exploitatie geraamd. Indien de storting in de algemene reserve ook na 2027 dient te worden gecontinueerd, dan zal dit via een nieuw raadsbesluit vorm gegeven worden. Behalve dat stortingen in reserves als incidenteel worden beschouwd is hier ook sprake van een onvoorwaardelijke einddatum. Ook om die reden zijn de stortingen daarom ook als incidenteel te typeren.
	7	Storting in reserve Klimaatbeleid	377	497			De stortingen in de reserve Klimaatbeleid zijn alleen voor 2024 en 2025 geraamd en zijn ook daarom als incidenteel te beschouwen.
	7	Kleine incidentele lasten programma 7	29	44	41	37	Betreft de storting in de reserves geldlening zonnepanelenproject 1 en geldlening duurzaam Klimaatfonds. Deze reservemutaties worden als incidenteel getypeert, aangezien het geen afschrijvingsreserve betreft.
	8	Voeden reserve Transformatie	3.400				Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'voeden reserve Transformatie' (RVC exp 15). De Reserve Transformatie bevat op 31-12-23 naar verwachting nog € 1,5 miljoen. Daarvan is een bedrag van circa € 500 duizend nog niet 'beklemd' door (voorgenomen) plannen. Wanneer we de reserve transformatie niet voeden, dan kunnen we niet beschikken over cofinanciering voor de Regiodeal, Volkshuisvestingsfonds of eventueel vergelijkbare regelingen die ons kunnen helpen bij de realisering van onze ambities om Landgraaf leefbaar te houden en er voor te zorgen dat er voor voldoende aanbod is van kwalitatief goede woningen. Daarom wordt incidenteel een bedrag van € 3,4 miljoen in de reserve Transformatie gestort.
	8	Lasten Omgevingswet	288	298			Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'capaciteit omgevingswet' (RVC exp 14). De VNG heeft onderzoek gedaan naar de gemiddelde kosten die verband houden met de invoering van de Omgevingswet. De gemiddelde invoeringskosten van de Omgevingswet zijn op basis van onderzoek van de VNG voor een gemeente met de omvang van Landgraaf circa € 1,9 miljoen. Dit betreft o.a. kosten die samenhangen met organisatorische aspecten m.b.t.de invoering van de Omgevingswet. Niet inbegrepen in dit bedrag (van circa € 1,9 miljoen), zijn de kosten die samenhangen met het opstellen van o.a. de wettelijke kerninstrumenten zoals de omgevingsvisie, het omgevingsplan en de doorontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Voor het opstellen van de omgevingsvisie, het omgevingsplan, omgevingsprogramma's en de doorontwikkeling van het DSO worden de middelen ingezet uit de bestemmingsreserve Omgevingswet. Het in het verleden door de raad beschikbaar gestelde bedrag voor de invoering van de Omgevingswet is beperkt (circa € 700 duizend) in vergelijking met het bedrag waar een gemeente met de omvang van Landgraaf rekening moet houden volgens het onderzoek van de VNG. Naast de door de raad beschikbare gestelde middelen voor de Omgevingswet in de bestemmingsreserve, zijn ook de rijksmiddelen voor de Omgevingswet (meicirculaire) beklemd en noodzakelijk voor de omgevingsvisie, het omgevingsplan, omgevingsprogramma's en de doorontwikkeling van het DSO. In de bovengenoemde lasten zijn ook de overheadkosten meegenomen (€ 10 duizend per functie/jaar). Aangezien de middelen in de bestemmingsreserve Omgevingswet beklemd zijn (inclusief de rijksmiddelen) - in verband met de totstandkoming van de omgevingsvisie, het omgevingsplan, omgevingsprogramma's en de doorontwikkeling van het DSO -, wordt deze budgettaire incidentele ruimtevraag van 2,7 fte voorgesteld.
	8	Lasten werkbudget Ruimtelijke Ordening	100	100			Betreft de lasten van de incidentele ruimtevraag 'werkbudget Ruimtelijke Ordening' (RVC exp 16). Jaarlijks ontrekt de vakafdeling een bedrag van € 100 duizend aan de Reserve transformatie. Deze middelen worden met name ingezet voor de uitvoering van de Nota Samen Slim Sleutelen aan de Stad 2.0, inclusief het woningmarktprogramma. De middelen worden ingezet voor o.a. taxaties, ecologische voor- en vervolgonderzoeken op bouwlocaties, kosten van voorbereiding sloop, tijdelijke beheerkosten, planeconomische adviezen. Kortom alles wat er voor nodig is om ons woningbouwprogramma tot uitvoering te brengen. Wij hebben voor 2024 en 2025 hiervoor middelen geraamd. Voor eind 2025 zal dit beleid geëvalueerd worden. Op basis van de uitkomst van die evaluatie zullen wij beoordelen of hernieuwde financiering voor de jaren na 2025 wenselijk is. De raad zal vervolgens op basis van een integrale afweging van de dan voorliggende beleidsalternatieven en de beschikbare financiële ruimte een nieuw besluit nemen omtrent het wel of niet continueren van dit beleid. Gelet op de onvoorwaardelijke einddatum zijn deze lasten als incidenteel te typeren.
	8	Storting in reserve Transformatie	80	80	80	80	De storting in de reserve Transformatie is tot en met 2027 geraamd. Indien de storting ook na 2027 dient te worden gecontinueerd, dan zal dit via een nieuw raadsbesluit vorm gegeven worden. Behalve dat stortingen in reserves als incidenteel worden beschouwd is hier ook sprake van een onvoorwaardelijke einddatum. Ook om die reden zijn de stortingen daarom ook als incidenteel te typeren.
	8	Stortin in reserve af te storen panden	43	43	43	43	De storting in de reserve af te stoten panden is tot en met 2027 geraamd. Indien de storting ook na 2027 dient te worden gecontinueerd, dan zal dit via een nieuw raadsbesluit vorm gegeven worden. Behalve dat stortingen in reserves als incidenteel worden beschouwd is hier ook sprake van een onvoorwaardelijke einddatum. Ook om die reden zijn de stortingen daarom ook als incidenteel te typeren.
	8	Kleine incidentele last programma 8	37	37	37	37	Betreft de storting in de reserve onderhoud woonwagencentra. Deze storting is tot en met 2027 geraamd. Indien de storting ook na 2027 dient te worden gecontinueerd, dan zal dit via een nieuw raadsbesluit vorm gegeven worden. Behalve dat stortingen in reserves als incidenteel worden beschouwd is hier ook sprake van een onvoorwaardelijke einddatum. Ook om die reden zijn de stortingen daarom ook als incidenteel te typeren.
		Totaal	16.959	11.233	2.524	4.373
	Tabel: Overzicht incidentele lasten

In navolgende tabel worden meerjarig per programma de structurele toevoegingen (stortingen) aan reserves aangegeven.

				(cijfers x € 1.000)
Programma	Structurele toevoeging aan reserve	2024	2025	2026	2027
0	Afschrijvingsreserve Burgerhoes	137	137	137	137
8	Afschrijvingsreserve Hoogstraat 163 A+B	262
	Totaal	399	137	137	137
Tabel: Structurele toevoegingen aan reserves

In navolgende tabel worden meerjarig per programma de structurele onttrekkingen aan reserves aangegeven.

				(cijfers x € 1.000)
Programma	Structurele onttrekking aan reserve	2024	2025	2026	2027
0	Afschrijvingsreserve politievleugel	73	73	73	69
0	Afschrijvingreserve Burgerhoes	5	5	5	5
2	Afschrijvingsreserve knopenlopen	5	5	5	5
2	Afschrijvingsreserve Pollar Bachlaan	5	5	5	5
2	Afschrijvingsreserve verkeersmaatregelen Omg. BS Op gen Hei	8	8	8	8
2	Afschrijvingsreserve LED-informatiewagens	3	3	3	3
2	Afschrijvingsreserve sfeerverlichting centra	10	10	10	10
4	Afschrijvingsreserve nieuwbouw Eijkhagencollege				3
4	Afschrijvingsreserve uitbreiding BS de Schatgraver	4	4	4	4
5	Afschrijvingsreserve natuurgras Ter Waerden	27	27	27	27
5	Afschrijvingsreserve sportkooi Brandenberg	14
5	Afschrijvingsreserve accommodatie Sport & Leisure	2	2	2	2
5	Afschrijvingsreserve accommodatie Sport & Leisure	12	12	12	12
5	Afschrijvingsreserve accommodatie nieuw zwembad	180	180	180	180
5	Afschrijvingsreserve kunstgras Strijthagen	27	27	11
5	Afschrijvingsreserve vervanging hekwerk Strijthagen	1	1	1	1
5	Afschrijvingsreserve schuifwand Ad Koel	3	3	3	3
5	Afschrijvingsreserve drainage sportpark Strijthagen	2	2	2	2
5	Afschrijvingsreserve waterleiding sportpark Strijthagen	1	1	1	1
5	Afschrijvingsreserve veldverlichting sportpark Strijthagen	1	1	1	1
5	Afschrijvingsreserve drainage veld 4 Strijthagen	3	3	3	3
5	Afschrijvingsreserve veldverlichting Heigank	5	5	5	5
5	Afschrijvingsreserve hekwerken hoofdveld Heigank	1	1	1	1
5	Afschrijvingsreserve Kennis-, Informatie- en Adviescentrum	161	161	161	161
5	Afschrijvingsreserve Kunstgras Heigank	31	31	31	31
5	Afschrijvingsreserve buurtontmoetingsplaats Ter Waerden	4	4
6	Afschrijvingsreserve Accommodaties 21e eeuw	38	38	38	38
6	Afschrijvingsreserve toekomstbestendige accommodaties	10	10	10	10
6	Afschrijvingsreserve accommodatie wijkcentrum Eikske	115	115	115	115
8	Afschrijvingsreserve voetbalcomplex VV Schaesberg	75	71
8	Afschrijvingsreserve Hoogstr. 28-32	3	3	3	3
8	Afschrijvingsreserve Hoogstraat 157	4	4	4	4
8	Afschrijvingsreserve panden Hoogstraat	262
8	Afschrijvingsreserve Hoogstraat 163 A en B	5	5	5	5
8	Afschrijvingsreserve Herontwikkeling Kerkplein 28-30 (opstal)	9	9	9	9
8	Afschrijvingsreserve Ruiterstraat 5 (opstal)	4	4	4	4
8	Afschrijvingsreserve vastgoed Europaweg Noord	21	21	21	21
8	Afschrijvingsreserve Kloosterstraat 1/1A	3	3	3	3
8	Afschrijvingsreserve Kloosterstraat 3	6	6	6	6
8	Afschrijvingsreserve Streeperstraat 42-46	3	3	3	3
8	Afschrijvingsreserve Streeperstraat 32	4	4	4	4
8	Afschrijvingsreserve inrichting buitengebied wijkc. An de Koel	7	7	7	7
	Totaal	1.157	877	786	774
Tabel: Structurele onttrekkingen aan reserves

Onderstaand treft u de verplicht voorgeschreven recapitulatiestaat begrotingsevenwicht voor de begroting 2024 en de bijbehorende meerjarenschijven 2025 tot en met 2027 aan:

(cijfers x € 1.000)
Omschrijving		Begroting 2024			Begroting 2025
	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel
Baten programma 0	109.487	0	109.487	113.286	0	113.286
Baten programma 1	411	0	411	394	0	394
Baten programma 2	633	0	633	634	0	634
Baten programma 3	160	0	160	167	0	167
Baten programma 4	656	0	656	680	0	680
Baten programma 5	346	0	346	352	0	352
Baten programma 6	16.721	0	16.721	19.390	0	19.390
Baten programma 7	11.409	0	11.409	11.621	0	11.621
Baten programma 8	627	0	627	632	0	632
Totaal baten programma's	140.450	0	140.450	147.155	0	147.156
Lasten programma 0	25.474	71	25.403	25.795	65	25.730
Lasten programma 1	5.067	0	5.067	5.219	0	5.219
Lasten programma 2	5.142	90	5.052	5.273	50	5.223
Lasten programma 3	922	150	772	849	60	789
Lasten programma 4	4.595	94	4.501	5.294	748	4.546
Lasten programma 5	7.558	18	7.540	7.769	0	7.769
Lasten programma 6	77.967	1.416	76.551	76.296	265	76.031
Lasten programma 7	11.439	0	11.439	11.857	0	11.857
Lasten programma 8	3.573	388	3.185	3.729	398	3.331
Totaal lasten programma's	141.737	2.227	139.510	142.081	1.586	140.495
Saldo programma's vóór bestemming	-1.287	-2.227	940	5.074	-1.586	6.661
Onttrekkingen aan reserves	16.418	15.262	1.156	4.710	3.833	877
Stortingen in reserves	15.131	14.732	399	9.784	9.647	137
Geraamd resultaat	0	-1.697	1.697	0	-7.400	7.401
Totaal structurele baten	156.868	15.262	141.606	151.865	3.833	148.032
Totaal structurele lasten	156.868	16.959	139.909	151.865	11.233	140.632
Saldo structurele baten - lasten	0	-1.697	1.697	0	-7.400	7.400
Tabel: Recapitulatiestaat structurele en reële baten en lasten 2024 en 2025
(cijfers x € 1.000)
Omschrijving		Begroting 2026			Begroting 2027
	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel	Totaal	waarvan: incidenteel	waarvan: structureel
Baten programma 0	108.242	0	108.242	110.516	0	110.516
Baten programma 1	394	0	394	394	0	394
Baten programma 2	634	0	634	634	0	634
Baten programma 3	172	0	172	177	0	177
Baten programma 4	744	0	744	767	0	767
Baten programma 5	352	0	352	352	0	352
Baten programma 6	17.905	0	17.905	17.717	0	17.717
Baten programma 7	11.724	0	11.724	11.822	0	11.822
Baten programma 8	602	0	602	602	0	602
Totaal baten programma's	140.769	0	140.769	142.980	0	142.981
Lasten programma 0	25.736	53	25.683	26.195	0	26.195
Lasten programma 1	5.362	0	5.362	5.505	0	5.505
Lasten programma 2	5.299	0	5.299	5.351	0	5.351
Lasten programma 3	800	0	800	792	0	792
Lasten programma 4	5.423	0	5.423	5.472	0	5.472
Lasten programma 5	7.908	0	7.908	7.984	0	7.984
Lasten programma 6	76.780	0	76.780	76.390	0	76.390
Lasten programma 7	12.034	0	12.034	12.172	0	12.172
Lasten programma 8	3.354	0	3.354	3.344	0	3.344
Totaal lasten programma's	142.696	53	142.643	143.205	0	143.205
Saldo programma's vóór bestemming	-1.927	-53	-1.874	-225	0	-225
Onttrekkingen aan reserves	4.536	3.750	786	4.736	3.962	774
Stortingen in reserves	2.609	2.471	138	4.511	4.373	138
Geraamd resultaat	0	1.226	-1.226	0	-411	411
Totaal structurele baten	151.865	3.750	148.115	147.716	3.962	143.754
Totaal structurele lasten	151.865	2.524	149.341	147.716	4.373	143.343
Saldo structurele baten - lasten	0	1.226	-1.226	0	-411	411
Tabel: Recapitulatiestaat structurele en reële baten en lasten 2026 en 2027

Elk jaar besluiten Gedeputeerde Staten van Limburg voor aanvang van het begrotingsjaar of repressief of preventief toezicht voor onze gemeente van toepassing is. Dit is gebaseerd op artikel 2013 van de Gemeentewet. Repressief toezicht is regel en houdt in dat we de begroting en de begrotingswijzigingen direct kunnen uitvoeren (zonder voorafgaande goedkeuring).

Op 7 juli 2020 heeft het college van Gedeputeerde Staten van Limburg het financieel verdiepingsonderzoek 2020 gemeente Landgraaf vastgesteld. Het verdiepingsonderzoek is een belangrijk onderdeel van de wijze waarop het financieel toezicht bij de Provincie Limburg sinds 2005 wordt uitgevoerd. Dit onderzoek gaat verder dan het traditionele (jaarlijkse) begrotingsonderzoek. Er wordt als het ware een foto gemaakt van de financiële positie en financiële functie. De provincie gebruikt het verdiepingsonderzoek om de toezichtvorm voor in principe vier jaar te bepalen, en in dit geval voor de periode 2020-2023. Op basis van dit onderzoek heeft de provincie vastgesteld dat de gemeente Landgraaf aan de voorwaarden van meerjarig repressief toezicht voldoet. In 2024 zal de Provincie Limburg een nieuw verdiepingsonderzoek bij onze gemeente uitvoeren.

Vanwege het belang van de horizontale verantwoording en het verticale toezicht is de Gemeentewet in 2015 gewijzigd en wordt het begrip “evenwicht” nader gepreciseerd in die zin dat het een “structureel en reëel evenwicht” is. Indien de begroting 2023 niet structureel en reëel in evenwicht is, geldt als basisregel dat uiterlijk dit evenwicht –  in verband met het niet opschuivend meerjarenperspectief - in 2025 tot stand zal worden gebracht.

Met het begrip “structureel” evenwicht wordt bedoeld dat in de begroting:
-    de structurele baten tenminste alle structurele lasten dekken,
-    de incidentele baten alleen incidentele lasten dekken.

De structurele baten zijn voor het begrotingsjaar 2024 en de meerjarenschijven 2025 en 2027 hoger dan de structurele lasten, waardoor voor die jaren sprake is van structureel begrotingsevenwicht. Voor de meerjarenschijf 2026 zijn de structurele baten afgerond € 1,2 miljoen lager dan de structurele lasten. Daarom is de meerjarenschijf 2026 structureel niet in evenwicht.

De primitieve begroting 2024 en de daarbij behorende meerjarenschijven zijn gebaseerd op de financiële effecten van de meicirculaire 2023. 

Het reëel begrotingsevenwicht houdt in dat de provincie onderzoek doet naar de realiteit van de ramingen in de begroting. Daarbij dienen de begroting en de meerjarenramingen alle ramingen volledig te bevatten. De beoordelingsaspecten van de provincie richten zich meer specifiek op de raming van de algemene uitkering uit het Gemeentefonds, de loon- en prijscompensatie voor 2024 en volgende jaren, de hardheid en haalbaarheid van opgenomen taakstellingen/bezuinigingsmaatregelen, verliesgevende grondexploitaties, de algemene reserve en de post onvoorziene uitgaven.  

De voorgenomen investeringen voor het jaar 2024 bedragen in totaal afgerond € 12,5 miljoen en zijn als volgt over de programma’s verdeeld:

(cijfers x € 1.000)
Programma	2024
0. Bestuur en ondersteuning	866
1. Veiligheid	0
2. Verkeer, vervoer en waterstaat	2.376
3. Economie	0
4. Onderwijs	0
5. Sport, cultuur en recreatie	346
6. Sociaal domein	46
7. Volksgezondheid en milieu	6.472
8. Volkshuisvesting, RO en stedelijke vernieuwing	2.420
Totaal investeringen programma's	12.526
Tabel: Investeringskrediet per programma

Voor een gedetailleerd overzicht van de vervangings- en uitbreidingsinvesteringen 2024 verwijzen wij naar bijlage 3. De investeringen kunnen in de volgende clusters worden verdeeld:

Rioolinvesteringen
De investeringen m.b.t. riolen zijn gebaseerd op het in juli 2023 vastgestelde Watertakenplan. De investeringen voor riolen voor 2024 bedragen afgerond € 6,7 miljoen. De structurele lasten voortvloeiende uit de rioolinvesteringen worden gedekt via de tarieven voor de rioolheffing. 

Uitbreidings- en vervangingsinvesteringen (exclusief rioolinvesteringen)
Voor 2024 bedraagt de omvang van de noodzakelijke uitbreidings- en geplande vervangingsinvestering (niet zijnde rioolinvesteringen) afgerond € 5,8 miljoen. Hierin is afgerond
€ 0,7 miljoen opgenomen voor investeringen in de bedrijfsvoering. De lasten voortvloeiende uit de vervangingsinvestering werkbussen BOR zijn voor € 40 duizend gedekt door de verlaging van de geraamde leaselasten met eenzelfde bedrag. Op grond van de nieuwe BBV-voorschriften valt bedrijfsvoering onder programma 0 (bestuur en ondersteuning)

Gedekte investeringen - duurzame meerjaren onderhouds programma’s (MOP’s) en meerjaren investerings programma’s (MIP’s))
Dit betreft investeringen waarbij de uit de investeringen voortvloeiende begrote kapitaallasten volledig zijn gecompenseerd door verlaging van geraamde lasten. Deze kapitaallasten veroorzaken daarom geen nadelig budgettair effect en drukken niet op de jaarlijks beschikbare vaste ruimte voor kapitaallasten. Dit in tegenstelling tot het hierboven beschreven cluster van de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen.

Dekking kapitaallastruimte
Jaarlijks wordt een vaste ruimte in de begroting ‘’geoormerkt’’ ter dekking van de kapitaallasten die voortvloeien uit de uitbreidings- en vervangingsinvesteringen. Voor de periode 2024-2027 is, evenals voorgaande jaren ruimte in de meerjarenbegroting vrijgemaakt voor de structurele (kapitaal)lasten (de afschrijving) voortvloeiende uit de  uitbreidings- en vervangingsinvesteringen. Deze ruimte is opgebouwd uit afgerond € 160 duizend voor lasten voortvloeiende uit de noodzakelijke vervangings- en geplande uitbreidingsinvesteringen in de programma’s en afgerond € 60 duizend ten behoeve van investeringen in de bedrijfsvoering. 

Navolgende tabel biedt inzicht in het verloop van de reserves en voorzieningen van de balans. Gestart wordt met het jaar 2022, waarin tevens rekening is gehouden met het resultaat van de jaarrekening 2022. Vervolgens wordt het begrote verloop per 1 januari tot en met het jaar 2028 weergegeven:

(cijfers x € 1.000)
Omschrijving	2023	2024	2025	2026	2027	2028
Algemene reserve	15.597	16.023	12.379	17.088	15.746	15.938
Egalisatiereserves	2.876	2.717	2.204	2.773	2.684	2.758
Afschrijvingsreserves	21.505	25.482	24.724	23.983	23.333	22.695
Onderhoudsreserves	549	544	581	618	655	691
Overige bestemmingsreserves	11.233	9.323	12.913	13.412	13.529	13.640
Totaal reserves	51.760	54.089	52.801	57.874	55.947	55.722
Voorzieningen voor verplichtingen,
verliezen en risico's	6.001	5.887	5.767	5.657	5.584	5.529
Onderhoudsvoorzieningen	3.123	2.897	2.719	2.611	2.494	2.473
Voorzieningen met relatie heffingen	12.566	13.466	14.294	14.980	15.558	15.985
Totaal voorzieningen	21.690	22.250	22.780	23.248	23.636	23.987
Totaal reserves en voorzieningen	73.450	76.339	75.581	81.122	79.583	79.709
Totaal begrote lasten	158.271	156.868	151.865	145.305	147.716
Tabel: Meerjarige ontwikkeling reserves en voorzieningen

De totale omvang van alle reserves stijgt in de meerjarenbegroting 2024-2027 met afgerond € 1,7 miljoen. De algemene reserve (€ 16 miljoen) en de egalisatiereserves (€ 2,7 miljoen) blijven in deze meerjarenbegroting nagenoeg gelijk. De afschrijvingsreserves dalen met afgerond € 2,8 miljoen, terwijl de bestemmingsreserves en onderhoudsreserves samen met afgerond € 4,5 miljoen stijgen.

De algemene reserve wordt tot en met 2027 jaarlijks gevoed door een vaste storting ten laste van de exploitatie van € 0,75 miljoen. Indien in 2028 deze vaste storting, gelet op de benodigde omvang van de algemene reserve, gecontinueerd moet worden, zal de gemeenteraad hiervoor een nieuw besluit nemen. De omvang van de totale voorzieningen stijgt in de meerjarenbegroting 2024-2027 met circa  
€ 1,7 miljoen.

De gemeente heeft als werkgever naast verplichtingen voor het huidige personeel ook verplichtingen ten aanzien van het voormalige personeel.

    Het betreft uitkeringen in relatie tot:
-    Verlofrechten;
-    Wachtgeldverplichtingen voormalige wethouders;
-    Pensioenverplichtingen wethouders;
-    WW-verplichtingen;
-    WAO/WIA/WGA-verplichtingen.

De financiële gevolgen van bovenstaande rechten en verplichtingen zijn, indien van toepassing, verwerkt in de exploitatie. Voor de pensioenverplichtingen van wethouders, wachtgeldverplichtingen voormalige wethouders en de verlofrechten zijn separate voorzieningen in gebruik die jaarlijks op basis van de actuariële berekeningen wordt bijgesteld. Ook de WIA- en oude WAO-verplichtingen worden jaarlijks bijgesteld. In het kader van de WIA is de gemeente eigen risicodrager.

In deze paragraaf worden de baten en lasten van de navolgende taakvelden die onderdeel uitmaken van programma 0 nader uitgesplitst. 

-    Overhead (040)
-    Treasury (050)
-    OZB-woningen (061)
-    OZB niet-woningen (062)
-    Belastingen overig (064)
-    Algemene uitkering en overige uitkeringen Gemeentefonds (070)
-    Overige baten en lasten (080)
-    Vennootschapsbelasting (090)

Deze baten en lasten omvatten financieel gerelateerde zaken en hebben een algemeen karakter.

(cijfers x € 1.000)
I. Baten	2024	2025	2026	2027
A. Taakveld Overhead (040)
- Personeel	234	234	234	235
- Huisvesting personeel	248	248	248	248
- Facilitaire middelen	739	751	762	762
- Overig	7	7	7	7
B. Taakveld Treasury (050)
- Dividend	289	393	393	393
- Ontvangen rente	286	286	266	246
- Toegerekende rente	1064	1041	1020	996
C. Taakveld OZB woningen (061)
- OZB eigenaar	6.259	6.521	6.754	6.972
D. Taakveld OZB niet woningen (062)
- OZB eigenaars	1.328	1.384	1.433	1.479
- OZB gebruikers	906	944	978	1010
E. Taakveld Belastingen overig (064)
- Hondenbelasting	427	445	461	476
- Precariobelasting	32	33	34	35
F Taakveld Algemene uitkering en ov. Uitk. Gemeentefonds (070)
- Algemene uitkering gemeentefonds	97.308	100.634	95.286	97.291
Totaal algemene baten	109.127	112.921	107.876	110.150
Tabel Algemene baten 2024-2027

(cijfers x € 1.000)
II. Lasten	2023	2024	2025	2026
A. Taakveld Overhead (040)
- Personeel	6.283	6.217	6.340	6.481
- Huisvesting personeel	1.029	994	973	978
- Facilitaire middelen	5.464	5.596	5.698	5.757
- Bedrijfsvoering	4.279	4.376	4.366	4.370
- Tractie	670	712	732	750
- Overig	135	136	136	137
B. Taakveld Treasury (050)
- Korte-termijn financiering	200	200	200	200
- Lange-termijn financiering	1.734	1.690	1.643	1.597
C. Taakveld OZB woningen (061)
- Bijdrage aan BSGW	145	150	155	159
- Bijdrage aan Waarderingskamer	8	8	8	8
D. Taakveld OZB niet woningen (062)
- Bijdrage aan BSGW	109	113	117	120
E. Taakveld Belastingen overig (064)
- Bijdrage aan BSGW	11	12	13	13
F. Taakveld Overige baten en lasten (080)
- Stelpost onvoorziene uitgaven (incidentele lasten)	117	117	117	117
- Stelpost ruimte B (onvoorziene structurele lasten)	34	63	96	126
- Structurele ruimte A (stelpost kapitaallasten investeringsplannen)	0	0	181	362
- Stelpost personele kosten (promotiebeleid en knelpunten)	285	296	304	311
- Jaarlijkse structurele taakstelling van 2 fte's	-156	-255	-356	-464
- Taakstelling urentoerekening aan projecten	-250	-250	-250	-250
- Stelpost duurzame aanbesteding gas en Electra	31	31	31	31
- Stelpost toename afschrijvingen door activeren uren naar projecten	7	14	21	28
- Voormalige wethouders	39	39	44	44
- Lasten algemene uitkering	735	845	346	370
- ICT plan	16	16	16	16
G. Taakveld Vennootschapsbelasting (090)
- Vennootschapsbelasting	10	10	10	10
Totaal algemene lasten	20.935	21.130	20.941	21.271
Tabel Algemene lasten 2024-2027

geprognosticeerde balans voorgeschreven en het meerjarig opnemen van het EMU-saldo in een begrotingsparagraaf. Met het opnemen van een geprognosticeerde balans krijgt de raad meer inzicht in de ontwikkeling van onder meer investeringen, het aanwenden van reserves en voorzieningen, en in de financieringsbehoefte.

Omdat gemeenten (nog) niet afgerekend worden bij overschrijding van de referentiewaarde worden vanaf 2016 geen individuele referentiewaarden voor het EMU-tekort per gemeente berekend. Wel is het mogelijk ons EMU-saldo aan de hand van de begroting te berekenen. Voorheen gebeurde dat door middel van de zgn. EMU-enquête. Vanaf het begrotingsjaar 2017 schrijft het nieuwe BBV voor dat de gemeente een geprognosticeerde balans moet opstellen en hieruit het EMU-saldo moeten afleiden.

In de paragraaf Financiering (hoofdstuk 2, paragraaf 2.2.3) treft u een overzicht aan van de geprognosticeerde balans en een berekening van het EMU-saldo aan. Uit de berekening zoals opgenomen in de paragraaf financiering - geprognosticeerde balans blijkt dat we voor de jaren 2024, 2026 en 2027 een EMU-tekort en voor 2025 een EMU-overschot verwachten.